Το Σάββατο 2 Φεβρουαρίου 2013, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, η Ελληνική Εταιρεία Χειρουργικής Καρδιάς, Θώρακος και Αγγείων σε συνεργασία με την Καρδιοχειρουργική Κλινική του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης οργάνωσε τιμητική εκδήλωση για τον καρδιοχειρουργό Αυξέντιο Καλαγκό Στην εκδήλωση αυτήν, τον διάσημο καρδιοχειρουργό Παίδων παρουσίασε και ο Σεβ. Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής κ. Νικόλαος
Ακολουθεί η ομιλία του:
Ευχαριστώ πολύ τον κ. Αναστασιάδη για την σκέψη και πρόσκληση όχι μόνο να παρευρεθώ σε αυτή την εκδήλωση, αλλά και να εκφρασθώ δημόσια. Αλλά τι θα μπορούσα να πω; Πως να μιλήσω για κάποιον που δεν έχω γνωρίσει; Πως να ανοίξω την καρδιά μου για κάποιον τον οποίο ποτέ μου δεν έχω δεί η ακούσει; Πως να αναλύσω δημόσια το έργο του, όταν κάτι ανάλογο που ποτέ μου δεν έχω πράξει; Ίσως το συνετότερο θα ήταν να αρνηθώ την τιμή.
Τελικά, υπέκυψα στην πρόκληση, αντί να υποταχθώ στη σκέψη μου, να υπακούσω στη φωνή της καρδιάς μου. Στην ουσία να πω κάτι που πιστεύω πως εκφράζει μιάν αλήθεια, που επειδή σπανίζει, η αξία της είναι απροσμέτρητη.
Θα ξεκινήσω με τη λέξη καρδιά και τη βαθειά συναισθηματική και πνευματική έννοιά της, αφού μάλιστα στην δική της απαίτηση υποχώρησα. Η πιο δυνατή έκφραση μιάς μάνας για το παιδί της είναι «τι κάνεις, καρδιά μου;» Καί μόνον αυτή η χρήση της λέξης που αποτυπώνει τα βαθύτερα και εντονότερα αισθήματα μιάς τόσο ιερής σχέσης μας υποχρεώνει κατά τη αποψινή βραδιά να αναλύσουμε τη σημασία της και να προσδιορίσουμε το νόημά της και τον λόγο για τον οποίο επιβλήθηκε στο λεξιλόγιό μας. Το ίδιο φαίνεται και σε εκφράσεις, όπως: «ο,τι θέλει η καρδιά σου», η «αυτός έχει καρδιά περιβόλι», η «μίλα με το χέρι στην καρδιά», η «μου ράγισες η μου έκλεψες την καρδιά» κ.α.
Καρδιοχειρουργική παίδων
Ας προχωρήσουμε στη χειρουργική της παιδικής καρδιάς, πιο συγκεκριμένα της βρεφικής. Τι διαφέρει αυτή από των ενηλίκων;
Το πρώτο είναι ότι η Παιδοκαρδιοχειρουργική είναι κατά βάσιν αναπλαστική. Δεν διορθώνει ανατομικές η λειτουργικές βλάβες αντικαθιστώντας (αντικατάσταση βαλβίδων, by-pass), αλλά αναπλάθοντας την παθολογική ανατομία (τετραλογία Fαllot η μετάθεση μεγάλων αγγείων η στενώσεις, ατρησίες, επικοινωνίες κ.λπ.). Είναι άλλο πράγμα επεμβαίνεις σε κάτι υγιές που χάλασε με τον καιρό και άλλο σε κάτι που εξ αρχής ήταν παθολογικό. Είναι άλλο πράγμα διορθώνεις κάποιον για να συνεχίσει για λίγα ακόμη χρόνια το ταξείδι της ζωής και άλλο βοηθάς καθοριστικά ένα ανήμπορο παιδί να το αρχίσει.
Καί όλα αυτά επιτελούνται σε μια καρδούλα, στα βρέφη, μικρή σαν ένα καρύδι και ανοίγοντας ένα σώμα παιδικό και τρυφερό. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο κλαδεύω ένα δένδρο και στο σκαλίζω ένα ξύλο, στο κάνω τομές σε κάτι σκληρό και κουρασμένο απ’ ο,τι σε κάτι φρέσκο, τρυφερό και νέο, αλλά άκαιρα αρρωστημένο.
Eίναι μοναδικό να χειρουργείς έχοντας μπροστά σου ένα παιδάκι ανήμπορο να εκφρασθεί, να αμυνθεί ή να προτείνει εκ των προτέρων∙ μια ταπεινή ύπαρξη στο ξεκίνημά της, εντελώς αδιαμόρφωτη αλλά εξαιρετικά αθώα, ανίκανη να συνεργασθεί, που όμως δεν αντιδρά αλλά παραδίδεται. Δεν συνεργάζεται επειδή συμφωνεί, αλλά επειδή σού εμπιστεύεται.
Καί κάτι ακόμη∙ έξω από το χειρουργείο έχεις κάποιους γονείς που η φόρτισή τους βρίσκεται σε ανυπολόγιστο μέτρο και η εξάρτησή τους από το αποτέλεσμα της επέμβασης είναι απρόβλεπτη στις εκφράσεις και τις μορφές της.
Αλλά και στην εκκλησιαστική γλώσσα προκειμένου να εκφράσουμε βαθύτερες καταστάσεις μιλούμε για «καρδιακή προσευχή», ο Απόστολος Πέτρος προτρέπει «να αγιάσουμε τον Θεόν εν ταίς καρδίαις υμών» (Α' Πετρ. γ' 15), ο δε Απόστολος Ιωάννης λέγει ότι «Μείζων εστίν ο Θεός της καρδίας ημών» (Α' Ιω. γ', 20).
Γιατί τελικά δανειζόμαστε αυτή τη λέξη ως την καταλληλότερη, προκειμένου να περιγράψουμε τα βαθύτερα αισθήματά μας η τις μυστικότερες σχέσεις μας;
Η σωματική καρδιά
Ας ξεκινήσουμε από το βιολογικό όργανο της καρδιάς. Κάθε όργανο έχει την αποστολή του, τη σημασία του, την αναγκαιότητά του, τη σοφία του, το μυστικό της ανατομίας του, την κρυμμένη ιδιοφυία του. Οι πνεύμονες οξυγονώνουν το αίμα, οι νεφροί και το ήπαρ το φιλτράρουν και το καθαρίζουν, το έντερο συλλέγει τις θρεπτικές ουσίες κ.ο.κ. Όλα ονομάζονται ζωτικά όργανα, γιατί είναι απαραίτητα για την επιβίωση του οργανισμού. Αν μία από τις λειτουργίες που αυτά επιτελούν καταρρεύσει, τότε ο οργανισμός αδυνατεί να συντηρηθεί στη ζωή. Η σοφία του ανθρώπινου οργανισμού έγκειται στον συνδυασμό, στον συντονισμό και στη συμπληρωματικότητα των λειτουργιών.
Παρά ταύτα, ο εγκέφαλος και η καρδιά φαίνεται πως κρύβουν κάτι το μοναδικό και μεγαλειώδες. Στούς νεφρούς και στο ήπαρ η διεργασία που επιτελείται είναι βιοχημική, στον εγκέφαλο βιοηλεκτρική και στην καρδιά βιοδυναμική. Αυτό όμως δεν κάνει τη διαφορά. Ας στρέψουμε για λίγο την προσοχή μας σε κάποιες πολύ όμορφες λεπτομέρειες, παίρνοντας βέβαια και ένα ρίσκο μήπως κάνουμε λάθος.
(α) Η φυσιολογία του εγκεφάλου είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και δυσνόητη, εντυπωσιάζει με την πολυπλοκότητά της. Η φυσιολογία της καρδιάς είναι ιδιοφυής αλλά απλή και κατανοητή, ξεκουράζει με την απλότητά της. Επιπλέον, δείχνει αυτή να είναι το όργανο που κουράζεται περισσότερο για να ζήσει κανείς.
Τον εγκέφαλο τον θαυμάζεις, την καρδιά σου τη νοιώθεις.
(β) Είναι το μόνο όργανο που η παρουσία και λειτουργία του επιβεβαιώνεται άμεσα με τις αισθήσεις, αφού η λειτουργία της διαπιστώνεται με την ψηλάφηση του καρδιακού παλμού στις αρτηρίες και αφού μόνο αυτή από όλα τα όργανα ακούγεται ρυθμικά και ακατάπαυστα. Αυτό δημιουργεί ιδιάζουσα και άμεση σχέση μαζί της.
(γ) Μιά αρρυθμία της καρδιάς την αισθάνεσαι την ίδια στιγμή. Μιά ανακοπή στη λειτουργία της σού δίνει την αίσθηση του άμεσα και ανεξέλεγκτα επερχόμενου θανάτου. Ένας κωλικός του νεφρού η του εντέρου σε κάνει να νοιώθεις ότι πονάς ανυπόφορα. Μιά σουβλιά όμως στην καρδιά, νομίζεις πως πεθαίνεις, πως τελειώνεις ψυχοσωματικά. Νοιώθεις την απόλυτη αναγκαιότητά της. Δεν την καταλαβαίνεις, δεν την αισθάνεσαι∙ την νοιώθεις.
(δ) Η καρδιά είναι κεντρικό όργανο, ο ρόλος της είναι αυτός μιάς μηχανικής αντλίας, αλλά όχι μόνον. Η ενέργειά της δικτυώνεται σε όλο το σώμα μέσω των αγγείων. Αγκαλιάζει, όπως εξάλλου και το νευρικό σύστημα, κάθε σημείο του σώματος. Η θέση της όμως είναι τόσο κεντρική στο σώμα! Νοιώθει κανείς πως κατέχει το κέντρο της βιολογικής του ύπαρξης.
Ίσως κάποιοι τέτοιοι λόγοι, η ιδιάζουσα αίσθησή της, η απόλυτη αμεσότητα της, η μοναδική αναγκαιότητά της, η υπομονητική και κοπιώδης μηχανική λειτουργία της, η κεντρική θέση της, να την καθιστούν το πιο αγαπητό όργανο και να δικαιολογούν την υπερβολή να την ζούμε και ως την έδρα του βαθύτερου ανθρώπου.
Καρδιοχειρουργική ενηλίκων
Γι’ αυτό και η χειρουργική της καρδιάς παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα συναισθηματική και για τον ασθενή που την φαντάζεται χωρίς να ξέρει και για τον ειδικό που την επιτελεί. Όταν η καρδιά κάτι παθαίνει, είτε κάποια βαλβίδα της παρουσιάζει βλάβη είτε κάποια από τα στεφανιαία αγγεία έχουν αποφραχθεί, πρέπει να χειρουργηθεί. Γιά να γίνει αυτό, πρέπει να παρακαμφθεί και η λειτουργία της να υποκατασταθεί. Είναι το μόνο όργανο που δεν χειρουργείται εν λειτουργία. Από αυτήν παίρνουν αίμα όλα τα όργανα. Ακόμη και οι πνεύμονες, που συνυπάρχουν λειτουργικά με την καρδιά, από αυτήν εξαρτώνται. Περιμένουμε να λειτουργήσει άμεσα. Αυτό είναι που βασικά διαφοροποιεί τη χειρουργική της καρδιάς από αυτήν των υπολοίπων οργάνων.
Καρδιοχειρουργική παίδων
Ας προχωρήσουμε στη χειρουργική της παιδικής καρδιάς, πιο συγκεκριμένα της βρεφικής. Τι διαφέρει αυτή από των ενηλίκων;
Το πρώτο είναι ότι η Παιδοκαρδιοχειρουργική είναι κατά βάσιν αναπλαστική. Δεν διορθώνει ανατομικές η λειτουργικές βλάβες αντικαθιστώντας (αντικατάσταση βαλβίδων, by-pass), αλλά αναπλάθοντας την παθολογική ανατομία (τετραλογία Fαllot η μετάθεση μεγάλων αγγείων η στενώσεις, ατρησίες, επικοινωνίες κ.λπ.). Είναι άλλο πράγμα επεμβαίνεις σε κάτι υγιές που χάλασε με τον καιρό και άλλο σε κάτι που εξ αρχής ήταν παθολογικό. Είναι άλλο πράγμα διορθώνεις κάποιον για να συνεχίσει για λίγα ακόμη χρόνια το ταξείδι της ζωής και άλλο βοηθάς καθοριστικά ένα ανήμπορο παιδί να το αρχίσει.
Καί όλα αυτά επιτελούνται σε μια καρδούλα, στα βρέφη, μικρή σαν ένα καρύδι και ανοίγοντας ένα σώμα παιδικό και τρυφερό. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο κλαδεύω ένα δένδρο και στο σκαλίζω ένα ξύλο, στο κάνω τομές σε κάτι σκληρό και κουρασμένο απ’ ο,τι σε κάτι φρέσκο, τρυφερό και νέο, αλλά άκαιρα αρρωστημένο.
Eίναι μοναδικό να χειρουργείς έχοντας μπροστά σου ένα παιδάκι ανήμπορο να εκφρασθεί, να αμυνθεί ή να προτείνει εκ των προτέρων∙ μια ταπεινή ύπαρξη στο ξεκίνημά της, εντελώς αδιαμόρφωτη αλλά εξαιρετικά αθώα, ανίκανη να συνεργασθεί, που όμως δεν αντιδρά αλλά παραδίδεται. Δεν συνεργάζεται επειδή συμφωνεί, αλλά επειδή σού εμπιστεύεται.
Καί κάτι ακόμη∙ έξω από το χειρουργείο έχεις κάποιους γονείς που η φόρτισή τους βρίσκεται σε ανυπολόγιστο μέτρο και η εξάρτησή τους από το αποτέλεσμα της επέμβασης είναι απρόβλεπτη στις εκφράσεις και τις μορφές της.
Καρδιοχειρουργική με ...καρδιά
Αυτά όλα δεν γίνονται με επιδεξιότητα ούτε με τα χέρια. Ούτε πάλι μόνο με το μυαλό και τις γνώσεις. Ο καρδιοχειρουργός παίδων χειρουργεί την καρδιά με ...καρδιά.
Φέρνω στο μυαλό μου τον Dr. Aldo Kastanẽda στο Children’s Hospital της Βοστώνης, περισσότερο από είκοσι πέντε χρόνια πίσω. Ένας εξαιρετικός καρδιοχειρουργός από τη Γουατεμάλα. Ένας λεπτός άνθρωπος και στην ψυχή και στο σώμα. Δεν ήταν συνηθισμένος να χάνει παιδάκια. Κάθε περιστατικό είχε τη μοναδικότητά του. Το κάθε παιδάκι δεν ήταν μια ενδιαφέρουσα περίπτωση, ενδεχομένως και για πρωτότυπη δημοσίευση. Ήταν ένα μοναδικό πρόσωπο.
Θυμούμαι μια φορά που ύστερα από έξι επεμβάσεις τελικά ένα κοριτσάκι από την Ελλάδα δεν τα είχε καταφέρει. Κατέβαινα από τον όγδοο όροφο με τις σκάλες. Τον πέτυχα στο κλιμακοστάσιο, στο επίπεδο των χειρουργείων. Ήταν ακουμπημένος με το χέρι σε ένα παράθυρο. Σκεπτικός, μόνος, αμίλητος και απαρηγόρητος.
- Την χάσαμε τη Μιχαλίτσα, μου είπε.
- Δεν χάσατε την αξιοπρέπειά σας, του απάντησα. Τόσο παλέψατε. Όλοι μαζί.
- Ας χάναμε την αξιοπρέπειά μας, και ας ζούσε αυτό το μικρό κοριτσάκι. Ήθελα πολύ να ζήσει, αποκρίθηκε συνταραγμένος.
Η Μιχαλίτσα έχασε τη μάχη, σκέφθηκα. Η καρδιακή ...καρδιοχειρουργική όμως τελικά την κέρδισε. Γιατί ο,τι έκανε ο Dr. Kastanẽda το έκανε με πολλή και αγνή αγάπη. Το έκανε με πολλή και καλή καρδιά.
Καρδιοχειρουργική με ...πλεόνασμα καρδιάς
Σήμερα τιμούμε τον Αυξέντιο Καλαγκό. Αυτός δεν κάνει με τον καλύτερο τρόπο το καθήκον του. Έχοντας μέσα του γονίδια Κωνσταντινουπολίτικης αρχοντιάς, προχωρεί πολύ πέραν από αυτό. Αυτό που μας συγκινεί είναι ότι έχει ταυτίσει το όνομά του με την υπέρβαση των ορίων. Αυτό που αυτός κάνει δεν έχει απλά ποιότητα, ικανότητα, ευγένεια, τρόπο, καρδιά.Το έργο του έχει επινοητικότητα στην επιλογή του, ακαταπόνητη πρωτοβουλία και ακρότητα στις αποφάσεις του, υπερβολή και περίσσευμα στα αισθήματά του. Θεραπεύει τις στενώσεις με ευρύτητα γνώσης, τα ανατομικά ελλείμματα με περίσσευμα αγάπης και τις υποπλασίες, με τη δική του υπερπλασιακή καρδιά και δεν φυλακίζεται σε έννοιες όπως: αμοιβή, κόπος, υποχρέωση, καθήκον, τόπος εργασίας και ευθύνης, χρονικά περιθώρια, όρια αντοχής, προσωπική ζωή, αλλά ζεί κάθε στιγμή σκορπισμένος σε όλον τον κόσμο, αγκαλιασμένος με χιλιάδες παιδάκια και τις οικογένειές τους, ανεξάρτητα από φυλή, χρώμα, γλώσσα και θρησκεία, έξω από συμβατικές λογικές και συνήθειες, έξω από κοινά αποδεκτούς και απόλυτα κατανοητούς περιορισμούς, ελεύθερος από το βαρυτικό πεδίο του εγωκεντρισμού του. Σκέφτεται όλους εκτός από τον εαυτό του. Είναι παγκόσμιος, είναι υπερβατικός, είναι ο πιο υγιής γιατρός, γιατί πάσχει από ...συγγενή μεγαλοκαρδία.
Λέγει ένας σοφός ερημίτης, ο Φιλόθεος Σιναίτης: όπου υπάρχει «προσευχής και αγάπης πυκνότης, έστιν άρα εκεί ο τόπος του Θεού, ήτοι καρδιακός ουρανός». Λέγει και ένας άλλος μεγάλος ασκητής της Αιγύπτου, ο αββάς Παμβώ: «ει έχεις καρδίαν, δύνασαι σωθήναι». Λέμε κι εμείς: εφόσον, γιατρέ μας, έχεις τέτοια καρδιά, μπορούμε κι εμείς να ελπίζουμε. Γιατί στα χέρια σου διακρίνεται η σοφία της αγάπης σου, στο πρόσωπό σου αντικατοπτρίζεται η λάμψη του καρδιακού σου ουρανού και στην καρδιά σου κατοικεί ο ίδιος ο Θεός.
