Ο Θείος έρως - Γέροντας Παΐσιος

- Γέροντα, ο θείος έρως είναι η αγάπη για τον Θεό;

- Ο θείος έρως είναι κάτι ανώτερο από την αγάπη για τον Θεό. 
Είναι τρέλα. Αγάπη - έρως - τρέλα, όπως φθόνος-μίσος-φόνος. Η ακριβή αγάπη προς τον Θεό, με τις θυσίες της, γλυκοβράζει την καρδιά, και σαν τον ατμό πετιέται ο θείος έρως, ο οποίος δεν μπορεί να συγκρατηθή, και ενώνεται με τον Θεό.
Ο θείος έρως λυγίζει τα σκληρά κόκκαλα και γίνονται τόσο μαλακά, που ο άνθρωπος δεν μπορεί να σταθή όρθιος, πέφτει κάτω! Γίνεται σαν την λαμπάδα που βρίσκεται σε θερμό χώρο και δεν μπορεί να σταθή όρθια. Πότε λυγίζει από εδώ, πότε λυγίζει από εκεί. Την σιάζεις, αλλά πάλι λυγίζει, πάλι πέφτει, γιατί είναι θερμός ο χώρος, πολύ θερμό... Όταν κανείς βρίσκεται σ' αυτήν την κατάσταση και πρέπη να πάη κάπου η να κάνη κάποια δουλειά, δεν μπορεί. Παλεύει, προσπαθεί να βγει από αυτήν την κατάσταση...
- Γέροντα, όταν βρίσκεται κανείς στην κατάσταση του θείου έρωτος, αν πονάη, το αισθάνεται;
- Ο πόνος, αν είναι πολύ δυνατός μετριάζεται και γίνεται υποφερτός. Αν είναι λίγος χάνεται. Βλέπεις όσοι είναι ερωτευμένοι, συνεπαίρνονται τελείως, ούτε ύπνος τους πιάνει. Μου έλεγε ένας μοναχός: "Γέροντα, ο αδελφός μου έχει ερωτευθή μια γύφτισσα, και ούτε να κοιμηθεί μπορεί. Συνέχεια "Παρασκευούλα μου, Παρασκευούλα μου" λέει. Μάγια του έχουν κάνει; δεν ξέρω! Εγώ τόσα χρόνια καλόγερος, δεν αγαπώ την Παναγία ούτε όσο αγαπάει ο αδελφός μου αυτή την γύφτισσα! Καθόλου να μη σκιρτάει η καρδιά μου!".
Δυστυχώς υπάρχουν πνευματικοί άνθρωποι που σκανδαλίζονται με την λέξη "θείος έρως". Δεν έχουν καταλάβει τι θα πη "θείος έρως" και θέλουν να βγάλουν την λέξη αυτή από τη Μηναία και από την Παρακλητική, γιατί λένε ότι σκανδαλίζει. Που φθάσαμε! Αντίθετα, οι κοσμικοί που έχουν ζήσει τον κοσμικό έρωτα, αν τους μιλήσεις για θείο έρωτα, αμέσως λένε : "Κάτι ανώτερο θα είναι αυτό". Πόσα παιδιά που γνώρισαν τον κοσμικό έρωτα τα φέρνω αμέσως σε λογαριασμό, όταν τους μιλώ για τον θείο έρωτα! "Εσείς πέσατε κάτω καμιά φορά από την αγάπη που νοιώσατε; τα ρωτάω, Νιώσατε ποτέ εσείς έτσι που να μην μπορείτε να κουνηθείτε, να μην μπορείτε να κάνετε τίποτε;". Αμέσως καταλαβαίνουν ότι αυτό είναι κάτι ανώτερο και συνενοούμαστε. "Αν εμείς, λένε, από αυτό το κοσμικό κάτι νιώθουμε, φαντάσου τι θα είναι εκείνο το ουράνιο!".
- Πως μπορείς να παλαβώσης, Γέροντα, από την αγάπη του Θεού;
- Να συναναστρέφεσαι με... παλαβούς, να να σου μεταδώσουν την τρέλα τους την πνευματική! Θα εύχομαι να σε δω... θεότρελλη! Αμήν
Έχω κι εγώ μια μικρή πείρα από την πνευματική τρέλα, η οποία προέρχεται από τον θείο έρωτα. Φθάνει τότε ο άνθρωπος στην θεία αφηρημάδα και δεν θέλει να σκέφτεται τίποτε εκτός από τον Θεό, τα θεία, τα πνευματικά, τα ουράνια. Ερωτευμένος πια θεϊκά, καίγεται εσωτερικά, γλυκά, και ξεσπάει εξωτερικά, παλαβά, μέσα στον θείο χώρο της σεμνότητος δοξολογώντας σαν άγγελος μέρα-νύχτα τον Θεό και Πλάστη του.
- Είναι έκστασις αυτό, Γέροντα;
- Ναι, είναι εκτός εαυτού τότε ο άνθρωπος, με την καλή έννοια. Αυτό είναι ....."έκστηθι φρίττων ουρανέ" [ειρμός της η' ωδής του κανόνος του Μ. Σαββάτου]
Η θεία τρέλα βγάζει τον άνθρωπο έξω από την έλξη της γης, τον ανεβάζει στον θρόνο του Θεού, και νιώθει πια ο άνθρωπος τον εαυτό του σαν το σκυλάκι στα πόδια του αφεντικού του και του γλείφει τα πόδια με χαρά και ευλάβεια.


Γέροντας Παΐσιος

Πηγή: Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου Λόγοι Ε', σελ. 205-206.

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΚΑΙ ΚΟΛΑΣΗΣ ΟΜ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗ ΜΟΝΑΧΟΥ ΠΑΝΑΡΕΤΟΥ

Wandering Thoughts during Prayer

by St. Theophan the Recluse (from Letter 31)

Thoughts wander when one is reading spiritual works and during prayer. What should one do? No one is free from this. There is no sin in it, only vexation. Having wandering thoughts becomes a sin when one willingly allows flightiness of mind. But if thoughts scatter involuntarily, what fault can there be? There is fault, though, when one notices thoughts wandering and, taking no action, one wanders along with them. When we catch our thoughts wandering off, we must bring them back to their proper place at once.

To be free from the tendency to have wandering thoughts during prayer, one must concentrate and pray with warmth. Before prayer, one should prepare for such an effort by making prostrations and by a moment of reflection.

Accustom yourself to pray your own prayers. For instance: it is the essence of evening prayer to thank God for the day and everything that happened, both pleasant and unpleasant; to ask forgiveness for all wrongs committed, promising to improve during the next day; and to pray that God preserve you during sleep. Express all this to God from your mind and from your whole heart.

The essence of morning prayer is to thank God for sleep, rest and regained strength and to pray that He will help us do everything to His glory. Express this to Him with your mind and with your whole heart. Along with such prayers in the morning and evening, present your greatest needs to the Lord, especially spiritual needs. Besides spiritual needs, present your worldly cares, saying to Him as would a child: “See, O Lord, my sickness and weakness! Help and heal!” All this and the like can be spoken before God in your own words, without the use of a prayer book. Try this and, if it works, you may leave the prayer book altogether; but if not, you must pray with the prayer book, otherwise you might end up with no prayer at all.

Use your talents to contribute to the work of the Church ( Fr. George Calciu )

Christianity is the religion of active works. Jesus Christ was active. He came into the world wanting to save us all. He did everything that was needed: He cared for the spirit but also for the flesh. He healed the sick, gave sight to the blind, cleansed the lepers, raised the dead, raised from the bed of suffering the sinner and the paralyzed. He conversed with the sinful women and with the publican. He called all to salvation. This means there is not one man in this world whom He gave no talent or who is not called to salvation. If one will not be saved, is because he did not want to be saved.

Everyone is called to serve the church, to serve God. Each one of you received one talent and God is asking you to use it. Multiply it by good deeds for your spiritual growth and for your salvation. Win the love of Him Who came into the world and was crucified for us.

So I ask all of you to contribute to the work of the Church by your good deeds, by your words and by your prayers. Preach the word of God outside the Church, oppose the sects that seek to dismantle the true Church of Christ, have love for one other, and live in unity.

- Fr. George Calciu

Γιατί ανάβω το καντήλι μπροστά στην εικόνα.

«Είναι ωραίο πράγμα να ανάβουμε καντήλια μπροστά στις εικόνες. Άλλα πιο ωραίο πράγμα είναι να προσφέρουμε στον Θεό σαν θυσία τη φλόγα της αγάπης. Τότε είμαστε αληθινοί προσκυνηταί του.

Αν ανάβεις καντήλια στις εικόνες και δεν έχεις αγάπη προς τον Θεό και τον πλησίον σου, αν είσαι φιλάργυρος και φιλόνικος, η θρησκεία σου είναι ματαία». Γιατί ανάβω το καντήλι;
" Μου θυμίζει ότι όπως ο Θεός είναι φως, έτσι πρέπει να είναι και η ζωή μας φωτεινή.
" Είναι ο έλεγχος στα σκοτεινά μας έργα.
" Είναι μία δική μας θυσία ένδειξη ευγνωμοσύνης και αγάπης για το Χριστό πού θυσιάστηκε για μας.
" Είναι το φόβητρο στις δυνάμεις του σκότους πού προσπαθούν να απομακρύνουν το νου του άνθρωπου και τις προσευχές του, από το φως πού είναι ο Θεός.
" Όπως το καντήλι καίγεται μέσα στο λάδι, έτσι και εμείς πρέπει να ζητάμε το έλεος του Θεού για τις αμαρτίες μας καίγοντας το δικό μας θέλημα και κάνοντας το θέλημα του Θεού.
" Όπως δεν ανάβει το καντήλι χωρίς τα δικά μας χέρια, έτσι και εμείς δεν θα είχαμε το φως αν ο Χριστός και Θεός μας δεν είχε έρθει στη γη.

Αγίου Ιωάννη της Κρονστάνδης

Η φωτογραφία του γέροντα Κλεόπα που πέρασε από τη φωτιά!

Το βράδυ της 17ης Απριλίου 2004 (Διακαινησίμου) μια φωτιά στη μονή Σουζάνα - Νομός Πράχοβα Ρουμανίας κατέστρεψε δύο κελιά και κάποιες αποθήκες. Μια φωτογραφία όμως του γέροντα Κλεόπα έμεινε άθικτη.
Η αδελφή Γ. της οποίας το κελί κάηκε διηγείται « Όταν έπιασε φωτιά εγώ έλειπα και επειδή οι πυροσβέστες άρχισαν να σβήνουν τη φωτιά αρχίζοντας από τα κελιά που βρίσκονταν κοντά στην εκκλησία κανείς δεν δοκίμασε να σβήσει τη φωτιά στο δικό μου κελί. Κάηκαν τα πάντα : το κρεβάτι, η ντουλάπα, η σκεπή που μόλις είχα επισκευάσει, διηγείται η αδελφή Γ. χωρίς ίχνος λύπης στο βλέμμα της. ¨ Η στάχτη στο κελί μου έφτανε μέχρι τα γόνατα. Και συνεχίζει: « Τον γέροντα Κλεόπα δεν τον γνώρισα προσωπικά αλλά είχα μία ευλάβεια σ΄ αυτόν διαβάζοντας τα βιβλία του. Έλεγε ο γέροντας ότι όπως η ακρίδα πετάγεται, έτσι και ο μοναχός σπεύδει προς τη σωτηρία. Πιστεύω ότι αυτά τα λόγια του γέροντα μ΄ ενθάρρυναν να αγκαλιάσω τη μοναχική ζωή (σ.σ. 1999)
Πριν το Πάσχα τοποθέτησα τη φωτογραφία του (πρόκειται για μια πλαστικοποιημένη φωτογραφία μεγέθους Α3) πάνω από το κρεβάτι μου. Όταν θα αγιοποιηθείς θα σε βάλω στον τοίχο ανατολικά ¨ έλεγα κοιτάζοντάς την. Μετά την πυρκαγιά, όταν γύρισα στο μοναστήρι, συναντήθηκα με την αδελφή Ι. της οποίας το κελί είχε καεί. « Δεν πειράζει αδελφή, έτσι ήθελε ο Θεός.». Έπειτα τη ρώτησα: « Σ΄ εμένα απέμεινε κάτι»; Τότε η αδελφή Β. μου απάντησε: «Τίποτα. Έμεινες μόνη με τον π. Κλεόπα»!
«Εκείνη τη στιγμή δεν κατάλαβα τι μου λέει. Μετά έμαθα ότι η φωτογραφία είχε μείνει ανέγγιχτη από τη φωτιά! Το παρατήρησαν και οι πυροσβέστες.



Η φωτογραφία που πέρασε από τη φωτιά
«Δε μπορώ να εξηγήσω πως δεν κάηκε. Ήταν μόνο ένα χαρτόνι κρεμασμένο από το κρεβάτι. Ούτε καν σε κορνίζα δεν την είχα. Το κρεβάτι είχε ένα στρώμα και ένα πάπλωμα από μαλλί τα οποία κάηκαν μαζί με το κρεβάτι. Επίσης δεν κάηκε και η εικόνα της Παναγίας, χαρτονένια και αυτή αλλά κορνιζαρισμένη.Τη βρήκα αργότερα ανάμεσα στα αποκαΐδια»
Στο τέλος παρακάλεσα την ηγουμένη να μου πει δυο λόγια .



Το κελί που κάηκε
Η αδελφή Γ.έχει μεγάλη ευλάβεια στον γέροντα Κλεόπα γι 'αυτό πιστεύω ότι είναι ένα σημάδι θεικού ελέους.Μπορούσε να καεί όμως ο Θεός είπε:''Βλέπετε'';Το κακό δεν είναι ότι πρέπει να ξαναφτιάξουμε ότι κάηκε από την αρχή-έτσι είναι η μοναχική ζωή-αλλά το να υπάρχει έλλειψη πνευματικής προόδου.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ

Μετά την επιφοίτηση του Παναγίου Πνεύματος, που συνέβη την ήμερα της Πεντηκοστής, Οι Άγιοι Απόστολοι άρχισαν το κήρυγμα και κατευθύνθη­καν σ' όλη την Οικουμένη. Εξάλλου αυτή ήταν και η εντολή του Κυρίου μαθητεύσατε πάντα τα έθνη.

Οι Άγιοι, όμως, Απόστολοι όρισαν κατά τό­πους επισκόπους και έδωσαν εντολές, βάσει των οποίων θα χειροτονούσαν Πρεσβυτέρους και Δια­κόνους. Ο απ. Παύλος στις ποιμαντικές του επιστολές Α' και Β' προς Τιμόθεον και στην επιστολή του προς τον Τίτον δηλώνει καθαρά ποιά πρέπει να είναι τα προσόντα εκείνων, που θα λάβουν αυτή την εξουσία.

Στην αρχή, αρχή μόνο Οι Επίσκοποι τελούσαν τα μυστήρια, αλλά με την αύξηση των χριστιανών η εξουσία δόθηκε από τους επισκόπους και στους Πρεσβυτέρους. Αρχικά μόνο Οι Επίσκοποι ήταν Πνευματικοί Πατέρες, εξομολόγοι. Αργότερα, όμως, δόθηκε και αυτή η εξουσία στους Πρεσβυτέ­ρους. Γι' αυτό ο Πρεσβύτερος στην ενορία, που ιερουργεί, κατ' εντολήν του επισκόπου εξασκεί το έργο αυτό. Πρεσβύτερος, που κάνει δικό του έργο και έρχεται σε αντίθεση με τον Επίσκοπο, αποκόπτεται από το σώμα της Εκκλησίας. Βέβαια όλα αυτά ισχύουν, εφ' όσον ο Επίσκοπος κοινωνεί με όλη την Εκκλησία και δεν είναι Σχισματικός η Αιρετικός. έχει συμβεί και τούτο στην ιστορία της Εκκλησίας. Μόνο σ' αυτή την περίπτωση διαφορο­ποιείται ο Πρεσβύτερος ιού Επισκόπου και καταγ­γέλλει ιόν Επίσκοπο στην Ιερά Σύνοδο. Το λόγο κατόπιν τούτων έχει η Ιερά Σύνοδος.

Το χάρισμα, όμως, της πνευματικής πατρότητος δε δίδεται σ' όλους τους Πρεσβυτέρους, αλλά σ' εκείνους μόνο, που ο Επίσκοπος κρίνει ότι πρέπει να το λάβουν. Η άσκηση αυτού του λειτουργήμα­τος είναι λεπτοτάτη, γι' αυτό και Οι Επίσκοποι είναι φειδωλοί. Απαιτούνται γι' αυτό το έργο προσόντα ειδικά, που ο Επίσκοπος διακρίνει και με βάση αυτά εκλέγει τους πρεσβυτέρους εκείνους στους οποίους θα δώσει το χάρισμα.

Αλλά τι είναι ο Πνευματικός Πατέρας;

Ό Πνευματικός Πατέρας είναι Και...



2. ΕΞΟΜΟΛΟΓΟΣ


Ο εξομολόγος, βάσει του ενταλτηρίου γράμμα­τος του Επισκόπου, δέχεται τους πιστούς στο Ιερό Εξομολογητήριο και τελεί το μυστήριο της Ιεράς Εξομολογήσεως. Οι πιστοί καταφεύγουν σ' αυτόν και εξαγορεύουν τα ανομήματά τους. Η εξαγόρευση γίνεται ενώπιον του πνευματικού μόνο. Τρεις είναι παρόντες σ' αυτό το μυστήριο. Το πνευματικό τέκνο, ο Πνευματικός-Εξομολόγος και ο Θεός. Μόνο αυτοί γνωρίζουν το περιεχόμενο των εξαγορευμένων αμαρτημάτων και ουδείς άλλος. Ο εξομολόγος ουδέποτε ομολογεί αυτά που άκουσε, έστω και αν απειληθεί από κάποιους που έχουν συμφέρον να μάθουν το περιεχόμενο της Εξομολογήσεως. Ο άγιος Διονύσιος Ζακύνθου, μολο­νότι είχε στα χέρια του το φονιά του αδελφού του, δεν τον παρέδωσε στο απόσπασμα, γιατί, αν τον παρέδιδε, θα παρέβαινε το απόρρητο της Ιεράς ' Εξομολογήσεως.

Ό εξομολόγος ακούει τα αμαρτήματα, βοηθά τον εξομολογούμενο, προκειμένου η εξαγόρευση να γίνει τέλεια και να μη φύγει ο εξομολογούμενος αποκρύπτοντας κάτι λόγω φόβου η ντροπής, και στο τέλος επικαλείται τη χάρη του Αγίου Πνεύμα­τος, προκειμένου να συγχωρήσει τα ανομήματα του πνευματικού του τέκνου. Και, όταν ο Πνευματικός συγχωρήσει, τότε είναι και τα παραπτώματα από το Θεό Πατέρα συγχωρημένα. «Όσα εάν δήσητε επί της γης, έσται δεδεμένα εν τω ουρανώ, και όσα εάν λύσητε επί της γης, έστω λελυμένο εν τω ουρανώ». (Ματθ.18, 1 )

Ό Πνευματικός εξομολόγος, ανάλογα με αυτά που θα ακούσει, δίδει στο πνευματικό του τέκνο Θ. Κοινωνία η βάζει κάποιο κανόνα «άχρι καιρού», βά­σει πάντοτε της διδασκαλίας των Αγίων Αποστό­λων, των Αγίων Οικουμενικών Συνόδων και των Πατέρων της Εκκλησίας μας.

Με άλλα λόγια δίδει η δεν δίδει Θ. Κοινωνία, βάσει ιών κανόνων της Αγίας μας Εκκλησίας.

Ό Πνευματικός εξομολόγος κατά την ενάσκηση ιών καθηκόντων του συναντά και προβλήματα δύσκολα. Τότε καταφεύγει στον Επίσκοπο, από τον όποιο λαμβάνει κατευθυντήριο γραμμή χωρίς να αναφέρει το όνομα του εξομολογουμένου. Αυτό είναι σε γενικές γραμμές το έργο του εξομολόγου. Ο εξομολόγος όμως είναι συγχρόνως Και...



3. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΚΑΘΟΔΗΓΗΤΗΣ



Τούτο σημαίνει ότι ο εξομολόγος καθοδηγεί τα πνευματικά του τέκνα θεϊκά και τα οδηγεί εις νο­μός σωτηρίους. Ο πνευματικός καθοδηγεί πάντοτε με βάση τη διδασκαλία των Αγίων Πατέρων και δι­δασκάλων της Εκκλησίας μας, αλλά και με βάση την πείρα, που έχει αποκομίσει από τα χρόνια της ζωής. Το έργο αυτό του πνευματικού καθοδηγητού μπορεί να το τελέσει και ένας λαϊκός. Και είναι δυνατόν να βρεθούν τέτοιοι άνθρωποι με πείρα από τη ζωή, αλλά και με κατάρτιση πνευματική. Κατα­φεύγουμε όμως στον ιερέα, γιατί ο ιερεύς, εκτός των νοητικών του δυνάμεων, εμπνέεται και από το Πανάγιο Πνεύμα, γι' αυτό η καθοδήγησή του δεν είναι λανθασμένη. Το λέγω τούτο, γιατί ο πνευματι­κός καθοδηγητής, που είναι κληρικός, πριν ακούσει το συνομιλητή του, κάνει προσευχή και επικαλείται το Πνεύμα το Άγιο να τον φωτίσει, προκειμένου να δώσει κατάλληλες και συμφέρουσες συμβουλές στον καθοδηγούμενο. Ο λαϊκός, όμως, πνευματι­κός καθοδηγητής, που δεν έχει το χάρισμα της ιεροσύνης και το χάρισμα της Πνευματικής Πατρότητος, καθοδηγεί συνήθως βάσει των γνώσεών του και της πείρας του.

Ό πνευματικός πατέρας δεν είναι μόνο εξομο­λόγος και Πνευματικός καθοδηγητής, αλλά προπά­ντων...

4. ΓΝΗΣΙΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ



Μερικά θέματα δεν εκφράζονται με λόγια, όσο πλούσια γλώσσα και αν διαθέτει κανείς, αλλά βιώ­νονται. Όσοι είστε σαρκικοί πατέρες, έχετε μια μι­κρή γεύση του τι σημαίνει Πατέρας. αλλά γεύση του τι σημαίνει Πνευματικός Πατέρας έχει μόνο εκείνος που ασκεί το λειτούργημα. Πολλές φορές κάνουμε το καθήκον μας και κατόπιν μένουμε ήσυχοι. τι άλλο να κάνω παραπάνω; Ο Πνευματι­κός, όμως Πατέρας, όσο καλά και αν κάνει το καθήκον του, δε μένει ήσυχος. για να κατανοή­σουμε καλύτερα την αλήθεια αυτή, είναι ανάγκη να καταφύγουμε στο μεγάλο Απόστολο των Εθνών, τον Παύλο. Εκείνος έλεγε: «Εάν μύριους παιδαγω­γούς έχητε εν Χριστώ, αλλ' ου πολλούς πατέρας εν γάρ Χριστώ Ιησού διά του Ευαγγελίου εγώ υμάς εγέννησα» (Α' Κορ. δ' 15) Μύριοι μπορεί να είναι οι παιδαγωγοί, εκατοντάδες οι διδάσκαλοι. Ο Πνευ­ματικός όμως Πατέρας, που αναγεννά εν Χριστώ, είναι ένας. Και αυτός είναι ο Πνευματικός μας. Και αλλού θα εκφράσει τη μεγάλη του αγωνία ο Από­στολος λέγοντας: «Τεκνία μου, ους πάλιν ωδίνω, άχρις ου μορφωθή Χριστός εν υμίν!» (Γαλ. δ' 19)

Με άλλα λόγια: Παιδάκια μου, υποφέρω φοβερά με πόνους τοκετού, μέχρις ότου μέσα σας μορφω­θεί ο Χριστός. Αύτη είναι η αγωνία και του κάθε Πνευματικού Πατέρα.





5. ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΠΑΤΕΡΑΣ



Σε τελευταία ανάλυση Πατέρας Πνευματικός είναι εκείνος που ξέρει να αγαπά, ξέρει να αγκαλιάζει, ξέρει να συμπαρίσταται, ξέρει να συμπονά, ξέρει να πονά, ξέρει να υποφέρει, ξέρει να υπομένει, ξέ­ρει να επιμένει, ξέρει να ξαγρυπνά, ξέρει να δακρύ­ζει, ξέρει να γονατίζει, ξέρει να θυμώνει, ξέρει να μαλώνει, ξέρει να περιμένει, ξέρει να συγκρατεί, ξέ­ρει να συμβουλεύει, ξέρει να συμπάσχει, ξέρει να χαίρει μετά χαιρόντων, ξέρει να κλαίει μετά κλαιό­ντων, ξέρει πότε πρέπει να είναι επιεικής, ξέρει να συμβιβάζει, ξέρει να δέχεται όλους όπως είναι, ξέ­ρει να συγχωρεί, ξέρει ότι πρέπει να είναι αυστηρός στον εαυτό του και επιεικής στους άλλους, ξέρει να τιμωρεί και με μια λέξη, ξέρει να θυσιάζεται.

Παρέθεσα ως τελευταίο κεφάλαιο του παρόντος πονήματος την αναφορά στον Πνευματικό Πατέρα, διότι σχεδόν όλα τα κεφάλαια, που εξετέθησαν, συνδέονται με τον Πνευματικό. Και είναι, νομίζω, ωφέλιμο για όλους να έχουμε μια γενική γνώση του Πνευματικού Πατέρα Εξάλλου μπορεί κάποιος να βοηθηθεί στο να βρε! Πατέρα, αν δεν έχει. Αλί­μονο, όμως, σ' εκείνον που δεν έχει Πατέρα. Είναι πλοίο χωρίς πυξίδα, είναι οδοιπόρος σε ξένο τόπο χωρίς χάρτη, είναι παιδί χωρίς προστάτη, υπακούει στο θέλημά του, συμπεριφέρεται εγωιστικά, χάνει τον προσανατολισμό του, οδηγείται στο βάραθρο. Αν είχαμε όλοι Πνευματικό Πατέρα, η γη μας θα έμοιαζε παραδεισένια. έτσι πρέπει να διαμορφω­θεί. Αυτή είναι και η ευχή του γράφοντος.