République des Moines- Mont Athos

Αλλά αν κάποιος δεν θέλει τη ζωή;

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΒΛΑΣΦΗΜΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ;

Διάβασες στο Ευαγγέλιο τους λόγους του Χριστού: «Κάθε αμαρτία και βλασφημία θα συγχωρείται στους ανθρώπους· η βλασφημία κατά του Αγίου Πνέυματος δεν θα συγχωρείται σ’ αυτούς…ούτε στη εδώ ζωή ούτε στη μελλοντική» (Ματθ.12,31-32). Και ρωτάς τι σημαίνει βλασφημία κατά του Αγίου Πνεύματος;

Είναι η βλασφημία κατά της αλήθειας και της ζωής, που προέρχονται από το Άγιο Πνεύμα του Θεου. Ο άπιστος που μισεί και διώκει την αλήθεια του Θεού, βλασφημεί κατά του Αγίου Πνεύματος. Ο αυτόχειρας που μισεί και αφαιρεί τη ζωή του, βλασφημεί κατά του Αγίου Πνεύματος. Εφόσον το Άγιο Πνεύμα αποκαλείται και Πνεύμα της Αληθείας και της ζωής. Στο ευαγγέλιο του Ιωάννη γράφεται ότι ο Χριστός τρεις φορές επικαλέσθηκε το Άγιο Πνεύμα με τη σημασία του Πνεύματος της Αληθείας: «Ο δε παράκλητος, το Πνεύμα το Άγιον ο πέμψει ο πατήρ εν τω ονόματί μου, εκείνος υμάς διδάξει πάντα και υπομνήσει υμάς πάντα α είπον υμίν…» (Ιωάν. 14,26) -«όταν δε έλθη ό παράκλητος ον εγώ πέμψω υμίν παρά του πατρός, το Πνεύμα της αλη­θείας…» (Ιωάν. 15,26)- «οδηγήσει υμάς εις πάσαν την άλήθειαν» (Ιωάν. 16,13). Εκείνος, λοιπόν,που αρνείται και χλευάζει το Άγιο Πνεύμα, αρνείται και χλευάζει τον Θεό που είναι το Πνεύμα της Αληθείας. Ρωτάς γιατί αυτό το αμάρτη­μα δεν συγχωρείται ενώ κάθε άλλο αμάρτημα συγχωρείται. Κοίταξα, στον Ζακχαίο συγχωρέθηκε το αμάρτημα της φι­λαργυρίας, σε αμαρτωλές γυναίκες τα σαρκικά αμαρτήμα­τα, του ληστή στο σταυρό οι ληστείες και σε πολλούς άλλους πολλά άλλα αμαρτήματα. Γιατί λοιπόν να μην συγ­χωρείται και η άρνηση, η απιστία, ο χλευασμός κατά του Αγίου Πνεύματος; Επειδή στα μεν πρώτα υπάρχει ντροπή και μετάνοια ενώ στο δεύτερο δεν υπάρχει. Στα μεν πρώτα, λοιπόν, ο άνθρωπος αν και αμαρτάνει διαθέτει ντροπή και φόβο που τον συνδέει με τον Θεό, ενώ στο δεύτερο η σχέση με τον Θεό διακόπτεται και ο ασεβής άνθρωπος ανεπίστρεπτα και εντελώς απομακρύνεται από τον Θεό. Στα μεν υπάρχει αδυναμία στο δε εμμονή. Στα μεν η ψυχή ταξιδεύει στο σκοτάδι και αποκαλεί το σκοτάδι φώς. Στο δε συμβαί­νει ο άνθρωπος να μην έχει την παραμικρή διάθεση να σωθεί και είναι γνωστό ότι ο Θεός δεν σώζει με τη βία.

Μια άλλη βλασφημία προς το Άγιο Πνεύμα είναι η έχθρα προς τη ζωή και η αφαίρεση της ζωής από τον εαυτό σου. Το Άγιο Πνεύμα αποκαλείται και χορηγός της ζωής, δωρη­τής της ζωής. Έτσι όταν ο άνθρωπος λαμβάνει ζωή από το Άγιο Πνεύμα αλλά αγνοεί από που έλαβε τούτο το δώρο μη ευχαριστώντας τον Θεό, μπορεί να του συγχωρεθεί. Ακόμα και κάποιος που γνωρίζει από που έλαβε το πολύτιμο αυτό δώρο και παρόλα αυτά δεν ευχαριστεί τον Θεό, μπορεί να του συγχωρεθεί. Αλλά όταν κάποιος λαμβάνει ζωή από το Άγιο Πνεύμα και με περιφρόνηση την πετά, αυτός δεν πρό­κειται να συγχωρεθεί. Για να το καταλάβουμε αυτό πρέπει πριν απ’ όλα να καταλάβουμε τι σημαίνει συγχώρεση. Συγ­χώρεση του αμαρτωλού σημαίνει να του επιστραφεί πλήρως η ζωή. Αλλά όταν κάποιος δεν θέλει τη ζωή πολύ δε περισ­σότερο τη μισεί και την αρνείται, ο Θεός δεν έχει τι άλλο να του δώσει. Γι’ αυτό και τον διαγράφει από το βιβλίο της ζωής.

Προσευχήσου στον Θεό να φυλά εσένα και τους οικείους σου από ασυγχώρητα αμαρτήματα και να σταματά τον ανόητο ξεσηκωμό του δημιουργήματος ενάντια στον Δημι­ουργό του.

Από τον Θεό υγεία και έλεος (Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτς, Δρόμος δίχως Θεό δεν αντέχεται…, Εκδ. Εν Πλω)

Ο Θεός μας ανέχεται! ( Γεροντας Παϊσιος )

Σήμερα ο Θεός ανέχεται την κατάσταση. Ανέχεται, ανέχεται, για να είναι αναπολόγητος ο κακός. Είναι περιπτώσεις που ο Θεός επεμβαίνει άμεσα και αμέσως, ενώ σε άλλες περιπτώσεις περιμένει. Δεν δίνει αμέσως την λύση και περιμένει την υπομονή των ανθρώπων , την προσευχή, τον αγώνα.

Τι αρχοντιά έχει ο Θεός! Ένας πόσους είχε σφάξει τότε με τον πόλεμο και ακόμη ζη. Θα του πη στην άλλη ζωή ο Θεός: «  Σε άφησα να ζήσης περισσότερο και από τους καλούς » . Δεν θα έχη ελαφρυντικά.

-       Γέροντα, μερικοί τέτοιοι άνθρωποι , ενώ είναι βαριά άρρωστοι, πώς δεν πεθαίνουν;

-       Φαίνεται έχουν βαριές αμαρτίες, για αυτό δεν πεθαίνουν. Περιμένει ο Θεός μήπως μετανοήσουν.

-            Και τον κόσμο που παιδεύουν;

-            Αυτοί που παιδεύονται και δεν φταίνε, αποταμιεύουν. Αυτοί που φταίνε, εξοφλούν.

-           Γέροντα, τι θα πη « Πονηροί άνθρωποι και γόητες προκόψουν επί το χείρον, πλανώντες και πλανώμενοι» ;

-              Κοίταξε. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν κάποιον εγωισμό και ο Θεός τους δίνει ένα σκαμπίλι να πάνε παρακάτω. Άλλοι έχουν λίγο παραπάνω εγωισμό και ο Θεός στους δίνει ένα σκαμπίλι και πάνε ακόμη παρακάτω. Αυτούς όμως που έχουν εωσφορική υπερηφάνεια, ο Θεός τους αφήνει.

Μπορεί να φαίνεται ότι κάνουν προκοπή, αλλά τι προκοπή είναι αυτή; Μαύρη προκοπή. Και μετά δεν πέφτουν απλώς κάτω, αλλά πέφτουν κατ' ευθείαν στο βάραθρο. Ο Θεός να φυλάει!

Γεροντας Παϊσιος

Valaam, l'archipel des moines

Illumination - Gifts of the Holy Spirit

At our Baptism and Chrismation we receive the gifts of the Holy Spirit.    But as long as we are dominated by the passions these gifts are not fully active. They are hidden or covered. Once we remove the passions then these gifts work in our consciousness.
Fr. Dimitru Staniloae says,

Only after the termination of the work of purification, driven especially by the powers of Baptism and of repentance, does the work of the gifts of the Holy Spirit appear first and foremost.It is during the stage of Purification where we work to overcome the work of the passions where we begin to feel increasingly the power of the Holy Spirit. He then works later to bring to our consciousness full illumination of the truths.


There are said to be seven gifts of the Holy Spirit:
Fear of God to help overcome sinfulness.
Spirit of strength to live by the virtues.
Spirit of counsel to give us the skill of discernment.
Spirit of understanding to realize how blessings have been revealed to us to gain virtues.
Spirit of knowledge to know the deeper motivation of each command and virtue.
Spirit of comprehension to know the meaning of things by identification with them.
Spirit of wisdom which is the simple contemplation of truth of all things.


St. Maximus the Confessor describes wisdom as follows:

By this we know as far as is humanly possible, in an unknown way, the simple logoi of things found in God; we take out the truth from everything, as from a gushing spring of the heart, and we also share it in different ways with others.It is the gifts of the Holy Spirit that guide us in the knowledge of God. Again Fr. Dimitru cautions,

Only after the mind is cleansed not only from the passions but also from simple images and representations of things, will the direct knowledge of God be produced... The work of the Holy Spirit is like a light shining into a dark room. As the light increases, the contents of the room become known. Through illumination the Spirit will illumine our consciousness so that we are filled with divine light. With this light all things become transparent and their meaning and relationship with God become very clear. We are enabled to penetrate beneath the surface of things.


Fr. Dimitru says

Only in the measure in which someone becomes transparent to himself, are things made transparent to him, because this power which works in him later reaches the exterior... for the eyes of our soul to see the light of intelligible and divine realities, that is the depths of things, they must first be filled with the light which radiates from these depths. In him who sees must be found something of what is seen.Through the contemplation of things of the created world and the words of Scripture, we are led to a deeper illumined knowledge.


Reference: Orthodox Spirituality, pp 195 - 202

Illumination: How to Discern the Truth (logoi) in Things

After a prolonged period of purification with much spiritual exercise to subdue the passions, we can focus our mind on the contemplation of God's creation to discern the truth that lies in them, the logoi.
This truth is not grasped by our reason alone.  
Fr. Dimitru Staniloae writes,

It is reason which is exercised by the choice of rational things required by divine commands and by gradual rationalization of man gained by virtue."

This is a reason purified from the influence of all our passions and self-centeredness and informed by a selfless virtuous life.  This provides the basis for an act of "intuitive knowledge" in which reason is implicated through exercise over prolonged periods of time.  We must be aware that we can make personal judgments about things, their logoi, their purpose.  In our normal state these judgments vary from time to time but this does not change the truth about them.  It only reflects our imperfect judgment about them.  Once we realize, based on humility, that all that happens takes place by God's will, we can begin to have revealed to us the "true line" of His development of creation.


This truth of things is not something obtained with intellectual dialogue.  This is not necessary to extract their truth. We must prepare ourselves so it is revealed to us.  


There exists an objective logos––pure reason.
Fr. Dimitru says,

It imposes itself by its fully convincing and evident rationality and at the same time by its supra-rationality as a reflex of a harmonious and immutable order of the existence of a thing of fact with the framework of the whole of reality.

We can arrive at these truths only after proper preparation and the development of a high moral character.  Only then is the truth revealed to us uncluttered by our personal opinions.

Is God Trying to Get our Attention with the Floods, Earthquakes, and Heat?

I was recently asked to write something about earthquakes and other natural disasters. What do they mean from a spiritual view point? Are they an indication of God's dissatisfaction with us? Or, are they just random occurrences due to the unguided forces of nature?

My first thought was to avoid this question. I sensed that my own personal views might be at odds with the teachings of the Church. Without thinking very deeply about this, I would fall in the camp of those who say they are just random unfortunate events. This is an easy way to explain them away and say they have no spiritual meaning. My deeper spirit pushed me on to find a better answer based on the teachings of the Church. After all, there are many such lessons in Scripture and everything we do has a spiritual meaning.

The Orthodox view begins with the belief that all happens with the awareness of God. He is all powerful, Creator of all. If he wanted, he could prevent any natural calamity. Secondly, we believe that all God does is out of love for us. So, in understanding a natural disaster we have to realize that God lets them happen out of His Love for us. This Love wants to bring us into union with him with eternal life in Paradise as we were originally created.
Here are a few thoughts from the Wisdom of our Church Fathers:

St. Isaac the Syrian:

A time of trial is beneficial to everyone: the diligent are tried so that their wealth may increase; the lax, so that they may be preserved from harm; those spiritually asleep, so that they may prepare themselves for watchfulness; those whose who are far from God, so that they approach Him; those who are God’s close associates, so that they may come closer to Him in freedom of speech. St. Basil the Great says,


If no one makes an effort to repent over the causes of woeful manifestations: why there is drought, why rain, why thunderbolts, why hail? This is for us, who have unrepentant hearts, and who have not been converted until we are stricken.St. John Chrysostom speaks also about the need to correct our lives and place our hope in God:


"Leave to God the time for the end of calamity, and we shall only pray; we ourselves shall live piously; for it is our affair to turn to virtue, while it is God's affair to stop calamities.”
In another work, this great preacher warns:
”God is powerful to stop all catastrophes, but until He sees our conversion, He does not put a stop to our woes.”
Elder Paisios when asked, "Why God does allow a calamity to happen?" responded.:



There are all kinds of reasons. Sometimes God will allow something to happen so that something better may come out of it, and other times He wants to educate us. Some people are rewarded and others pay a debt; nothing is wasted. You know, whatever God allows, even when human being perish, it is done out of love for man, because God has a "heart."Elder Thaddeus of Vitovnica says,


By thoughts man often disturbs the order of creation. That is how the first people were destroyed––in a flood––because of their evil thoughts and intentions. This is true even today; our thoughts are evil, and therefore we do not bear good fruit. We must change. Saint Paul says,


"We rejoice in our sufferings, knowing that suffering produces endurance, and endurance produces character, and character produces hope, and hope does not disappoint us, because God’s love has been poured into our hearts through the Holy Spirit which has been given to us" (Romans 5: 3-5)From the Priest's Prayer for calamities



" O Lord Who alone art rich in mercy, and in the loving kindness of Thy goodness dost hearken to the supplication of us, Thy sinful and unworthy servants, arranging and directing us all toward our benefit, guiding our life by Thy wise providence, and in every way desiring our salvation; Who by nature art long-suffering and great in mercy; Who dost chastise and healest again; Who dost rebuke gently and with love for man, not to destroy the work of Thy hands, but to bring it to its primal goodness and to its original nobility, which we have destroyed in the feebleness of our understanding and by the counsel of the most accursed one;... Still Thy wrath, O Lord; absolve, O Lord; have mercy, O Lord, and forsake us not utterly because of our iniquities, neither punish Thou others with our wounds. Grant that we may become chaste through the sufferings of others. " Calamities and natural disasters are a mystery to mankind beyond our full comprehension. We only know the tribulation and suffering that occur because of them. We must remember that we live in a fallen world that is dominated by sin. The aim of life on this earth is to perfect our souls so that we will be saved, that we will find union with God, and live with Him eternally. What happens in this fallen world, death, sickness, natural disasters and all kinds of trials and tribulations make up the fire that purifies us.

Άγιο Όρος από ψηλά- Mount Athos aerial shots

On How Devoutness is Transmitted

-Elder,how can I acquire devoutness?

-The Fathers say that to acquire devoutness one must associate with devout people and observe how they behave.When Saint Paisios the Great was asked,"How can I acquire the fear of God?"he answered,"you must associate with people who love God and have fear of God in their heart,so that you, too,may acquire such divine fear."This, of course,does not mean that you should do outwardly whatever you see others doing without feeling it within you,for this would not be true devoutness,it would be false.Anything false is abhorrent.Devoutness is the Grace of God in man.Whatever the devout person does,he does because he feels it in his heart.Of course,there is natural devoutness within us,but,if we don't cultivate it,the devil will use our forgetfulness to make us insensitive and not devout.But the behaviour of the devout awakens devoutness in us again.

-Elder,why do the Fathers speak only of devoutness when they advise us to acquire it by associating with those who are devout?Why do they not say the same about other virtues also?

-Because devoutness is a transmittable virtue.The movements and behaviour of a devout person are transmitted like perfume,provided the recipient possesses good will and humility.And let me tell you,if one is not devout,one has nothing.A devout person can clearly recognize all things sacred as they truly are,even though he may not be educated.For example,he will not err in anything that has to do with divine meanings.It is much like small children who do not have any negative thoughts about their father and mother,because they love and respect them,and are able to see clearly and properly what their parents are doing.How much more so in this case,where we have to do with God.Who is incomparable and perfect in all things!One who is not devout falls into errors and falsehoods regarding the doctrine of the faith.I can see what errors are made when those who are not devout write interpretations and commentaries on the sacred texts of Holy Scripture.
All spiritual things require devoutness and heart.When everything begins with devoutness,everything is sanctified.Specifically,in order to write a Service for a Saint,one must love the Saint,and have reverence and devoutness for that Saint,so that everything one writes will be heartfelt and exude authentic devoutness.When one reaches a state of divine eros,divine madness,the verses flow naturally from within.

-What else can help us acquire devoutness?

-Study with the mind everything that is sacred and truly digest these readings,but also make use of any opportunities afforded;this will gradually awaken devoutness in us.For instance,if I have the chance to pass by a Church to pray and I don't take it,I am deprived of Grace.But if I want to go and something prevents me then I am not deprived of Grace,because God sees my good intention.Much help in acquiring devoutness is also found in becoming familiar with the Saints of our region,our country,so that we can love them and feel a link with them.God rejoices when we love the Saints and show devotion to them.And if we show devotion to the Saints,our devotion to God will of course be greater!

-Elder,what can help us to move about in Church with devout reverence?

-When you set out to go to the Church,you should say to yourself,"Where am i going?I am now entering the House of God.What do i do?I revere the holy Icons and I worship God Himself."From your monastic cell or from your assigned obedience,you go to the Church.From the Church you go to Heaven and beyond Heaven to God himself.

-How is this done?

-The Church is the "House"of God.And our own true home is in Paradise.Here the nuns are chanting.There the Angels,the Saints...If we politely knock at the door,wipe our feet,and sit reservedly upon entering a worldly home,how are we then to behave when we enter the House of God where Christ is being sacrificed?With one drop of divine Blood He once redeemed us from sin,and now continues to heal us with kilos of His Blood and to nurture us with His all-Holy Body.Therefore,when we recall all these awe-inspiring divine events,it helps us to move about in the Church devoutly.But I see in the Divine Liturgy,even when the priest says,Let us lift up our hearts,and we respond,We have lifted them up to the Lord,few are those who truly raise their mind to the Lord Jesus Christ!Perhaps it is better for us to pray with our mind,"May our hearts be raised to the Lord,"Because both our mind and our heart have a tendency to be drawn downward.Otherwise,we are lying when we say,"We have raised them to the Lord,"when in fact our mind is not there at all.Of course,if our heart is indeed turned toward Heaven,then everything will surely go toward Heaven.

-How does it help to chant with contrition?

-Keep yor mind focused on the divine meanings of the hymns and approach them devoutly;don't grasp the divine meanings as literature,but with your heart.Devoutness is one thing,and art-the art of chanting-another.Art without devoutness is-paint.When the chanter chants devoutly,the chanting overflows from his heart,and he chants with contrition.When one is in a wholesome spiritual state,everything will be all right.This is why one must be well-ordered inside to be able to chant with his heart,with devoutness,in order to actually chant with contrition.If someone has negative,inappropriate thoughts,what kind of chanting can he possibly offer?He cannot possibly chant with the heart.Why does the Sacred Scripture say,Is any among you cheerful?Let him chant praise.When Saint John Koukouzelis once chanted,while pasturing the goats,the goats got up and stood upright.This is how people realized that he was indeed Koukouzelis,the chanter of the imperial court.Whatever you do,do it with your heart,and do it for Christ.Put devoutness even into your embroidery,for it will be used with sacred vessels,and even those you make for the (katzion).When someone is devout,his spiritual beauty is apparent in everything he does;it shows in his reading and in his chanting,even in his mistakes.

-In his mistakes?

-Yes,you can see that even the mistakes a devout person happens to make will profess devoutness,a certain kind of modesty.

(Katzion)-A large censer used to cense the Church,at certain points in the liturgical services

Taken from the Book ELDER PAISIOS OF MOUNT ATHOS,Spiritual Counsels Vol 2"Spiritual Awakening"

“Behold, now is the favorable time; behold, now is the day of salvation” ( Metropolitan of Limassol, Athanasios )

The Church offers us Lent (or Great Fast) as the grand and joyful stage set for spiritual struggles. It calls us to begin this period with great joy and eagerness in order to work spiritually harder on the virtues, while offering this time as a present to the Lord through our repentance and our spiritual struggle.

We hear “Behold, now is the favorable time; behold, now is the day of salvation” (B Corinthians 6, 12) during the vespers of Lent. This is the time favorable to the Lord, the time for repentance and redemption. Lent is distinguished by the presence of the virtue of repentance, which attracts the grace of the Holy Spirit into people’s hearts. The Church sets forgiveness as the prerequisite of Lent, right from the very first day. Thus, the first vespers of Lent ( katanyktikos esperinos) are called the ‘vespers of forgiveness’. Just as Jesus said: “If you forgive others their trespasses, your heavenly Father will also forgive you, but if you do not forgive others their trespasses, neither will your Father forgive your trespasses”(Matthew 6,14-15). One needs the presence of grace in order to wage any spiritual struggle.
Fasting during Lent is not a diet which one may follow just by sheer will for health reasons. Fasting here has a totally different purpose: the advent of grace in one’s heart, the avoidance of sin which kills one’s soul and the acquisition of divine illumination which leads one to the Kingdom of Heaven. Thus, one needs the assistance and the presence of the Lord along with the physical struggle and the pain of fasting.
We offer forgiveness to each other so that through repentance and forgiveness, the Holy Spirit may enter our hearts, open our eyes and lead us to comprehend our sinfulness, turning us towards the Lord while seeking the forgiveness of our own sins as well. This whole spiritual struggle remains fruitless if it does not cause us to seek forgiveness and offer our repentance. It is repentance which really cleanses and develops our souls; the repentance which takes place in our hearts with pain and serious grief, in tears and with immense agony. Yet, it bears sweet fruits since it lifts the heavy load of sin off our shoulders. Then the Lord’s grace descends on us once again, regenerating us, lifting the burden of sin and giving us back the beauty of the ‘image’ as God had originally created us. This is the spiritual struggle of Lent; the struggle for repentance.
All means which we use in our spiritual regime, namely fasting, all night vigils, kneeling, reading , attending the numerous masses etc, aim to help our hearts feel compunction. They serve as serious blows to our cynical heart. This heart which has hardened because of sin and cannot shed a single tear for its numerous transgressions neither is able to feel any pain because it has turned away from the Lord, fractures and becomes softer by employing the ascetic regime offered by the Church. The tears of repentance spring from the fractures, cleansing, regenerating and illuminating us. Initially repentance blazes like a fire but then it turns into an illuminating light which sweetens man and informs him that Jesus is sweeter than anything else in the world.
Let us, therefore, launch this spiritual stage eagerly, without fear. He who feels fear will not be able to accomplish anything. The faint-hearted have no place in the Kingdom of God since they believe that their progress is up to them. They ignore the Lord’s power as well as St Paul’s saying: ‘I can do all things through him who strengthens me’ (Philippians 4, 16). In other words, I can do anything but not because I rely on my own strength, but because the Lord is with me and strengthens me. As St John Chrysostom says we must begin the spiritual struggle with joy and enter the stage like lions with strength and precipitation, without fear or reservations that we may not succeed. The Lord is with us; He will not abandon us; He will strengthen us, insetad.
Give the Lord your good intention and you will receive from Him the strength to accomplish the task at hand: your salvation. This task is not only about fasting. If we are not able to fast as the Church stipulates it does not matter so much so long as we have the blessing of our spiritual father who will be able to accommodate our illness or our physical limitations. So, if we are not able to fast, is there anyone preventing us from humiliating ourselves or from showing repentance? One does not need to be young and vigorous in order to be humble, to avoid sin and keep his heart contrite. Everybody, whether they are young or old, healthy or sick, strong or weak, are able to preserve the grace of repentance in their hearts; the repentance which is born out of humility.
This is what the Lord wants from us: our heart. We will be able to give Him our heart if we are freed from the bondage of the various passions. Fasting is the first step towards acquiring this brave state which severs the bondage. Then we may bravely proceed with the spiritual effort towards getting rid of wickedness, cunningness and everything else which blemishes God’s image. Most importantly we ought to espouse the holy humility. The humble one is able to repent, pray and acquire health for his body and soul. The proud cannot repent neither recognizes his condition. Since he does not feel that he needs God or anyone else, he never feels at fault; he is always right; he does not ask for forgiveness and he lives in a state of self-righteousness. Unfortunately though, he lives in the darkness caused by the absence of the Lord, since the Lord only lives in the hearts of sinners who repent and are humble and not in any hearts filled with pride. The Lord opposes the proud.
Let us therefore work harder on repentance along with fasting during this blessed time. Let us pray for this blessed condition of repentance, let us cry in front of the Lord and let us look for Him. Let us feel pain because He has loved us so much and yet we stay so far away from Him. This distance from the Lord ought to be the cause of pain and tears and agonizing prayer and make us yearning for God, our Father, to enter into our hearts. And we must also be certain that He will come into our hearts; He will console us and will let us experience His own love and our deliverance.
We do not harbor lies and conjectures, neither do we exhibit moralistic behavior in the Church. We are experiencing God, instead. The Lord is present in the Church and man is called to experience the Lord as the greatest experience of his life. All the Saints are themselves the proof that they have experienced the presence of the Lord. In the same way we will become true Christians if the Scriptures have indeed worked on us, bore fruit and transformed us into the temple of the Holy Spirit and God’s chosen vessel.

Metropolitan of Limassol, Athanasios (Excerpts from a homily)

«Το διαζύγιο είναι ένας καταστροφικός σεισμός»

Τα παιδιά των χωρισμένων μιλούν για πρώτη φορά. Ακούστε τα!

Μία πρωτότυπη γαλλική έρευνα έδωσε πριν από λίγο καιρό ένα άλλο προφίλ στην λέξη «διαζύγιο». Αυτό, του μεγάλου σεισμού που αν δεν τον χειριστούμε σωστά μπορεί να ισοπεδώσει ανεπανόρθωτα την προσωπικότητα και τα όνειρα των παιδιών… 

1137 ενήλικες χωρισμένων οικογενειών κλήθηκαν να απαντήσουν πριν από λίγο διάστημα μέσω ίντερνετ σε ένα ερωτηματολόγιο 80 περίπου ερωτήσεων γύρω από το διαζύγιο. Τα αποτελέσματα είναι μάλλον «επαναστατικά» ιδιαίτερα για όσους ασπάζονται ατάκες του τύπου «ο χωρισμός είναι κάποιες φορές καλός για τα παιδιά». Όχι. Σύμφωνα με την πολύ ενδιαφέρουσα αυτή γαλλική έρευνα, ένα διαζύγιο είναι πάντα κακό για τα παιδιά, μας αρέσει δεν μας αρέσει. Η πλειονότητα των συμμετεχόντων δήλωσε ότι βίωσε τον χωρισμό των δικών του ως ένα μεγάλο σεισμό που ισοπέδωσε τα πάντα: το συναίσθημα, την εμπιστοσύνη, την ευτυχία και την ελπίδα για μία ζωή μοιρασμένη στα δύο…

Σύμφωνα με τους ιθύνοντες της έρευνας 2,9 εκατομμύρια παιδιά ζουν σήμερα με τον ένα από τους δύο γονείς τους και με τα δικά τους συναισθήματα να μην υπολογίζονται από κανέναν. Το πρόβλημα ενός διαζυγίου εκτιμάται πάντα από την λαθεμένη εξίσωση «αν οι γονείς είναι καλά, τότε και τα παιδιά είναι καλά». Μέγα σφάλμα για τους Γάλλους ειδικούς οι οποίοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου επισημαίνοντας: «Εκτός από τους παιδοψυχολόγους κανείς άλλος δεν δίνει το λόγο στα παιδιά χωρισμένων γονιών. Ενδεχομένως από τον φόβο για όσα μπορούν να πουν…»

Τα αποτελέσματα της έρευνας

1. Το 52% των συμμετεχόντων πιστεύει ότι η βασικότερη αιτία ενός διαζυγίου είναι η απιστία

2. Η ανακοίνωση της απόφασης του χωρισμού γίνεται σχεδόν πάντα είτε πολύ άσχημα μέσα σε ένα πλαίσιο βίας με κλάματα και φωνές και αλληλοκατηγορίες είτε μέσα στην απόλυτη σιγή. Και οι δύο τρόπο είναι ιδιαίτερα επώδυνοι για τον ψυχισμό ενός παιδιού ιδιαίτερα αν είναι πάνω από τριών ετών  

3. Τα παιδιά θα ήθελαν οι γονείς τους να τους μιλήσουν και να τους εξηγήσουν τις αιτίες του χωρισμού χωρίς να τα υποχρεώνουν με έμμεσους ή άμεσους τρόπους να πάρουν το μέρος του ενός από τους δύο. Τα παιδιά απαιτούν στήριξη και εξηγήσεις! Οι γονείς θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως την στιγμή του «μεγάλου μίσους» τα παιδιά τους έχουν ανάγκη από μεγάλη αγάπη…  

4. Οι μισοί σχεδόν από τους ερωτηθέντες εκτίμησαν ότι ο χωρισμός των δικών τους ήταν ένα λάθος που μπορούσε να έχει αποφευχθεί.

5. Ο ρόλος των γιαγιάδων και των παππούδων είναι για τα παιδιά των χωρισμένων γονιών πάρα πολύ σημαντικός. Το 56% περίμενε από αυτούς υποστήριξη, στοργή, προσοχή και αγάπη ενώ το 36% τόνισε ότι συχνά οι γιαγιάδες και οι παππούδες είναι αυτοί που ρίχνουν λάδι στην φωτιά.

6. Το 74% υποστήριξε ότι το διαζύγιο των δικών τους επέφερε σημαντικές επιπτώσεις σε οικονομικό επίπεδο αλλάζοντας σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο της ζωής τους.

7.  Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (80%) υποστήριξε ότι θα ήταν πολύ καλό οι γονείς μετά την απόφαση του διαζυγίου να ρωτούσαν το παιδί με ποιον από τους δύο γονείς θα ήθελε να μείνει στην περίπτωση που το τελευταίο είναι σε θέση να απαντήσει. 

8. Το 40% των παιδιών δεν διατήρησαν ομαλές σχέσεις με τον γονιό που δεν είχε την επιμέλεια, συνήθως τον πατέρα. Ωστόσο το 90% ξαναβρήκε τον «χαμένο» πατέρα κάποια χρόνια αργότερα.

9. Μετά τον χωρισμό ο πατέρας και η μητέρα ξαναβρίσκουν έναν σύντροφο, τις περισσότερες φορές εκείνον που είχαν και… πριν το διαζύγιο. Ωστόσο, οι περισσότερες μητέρες μένουν μόνες  για να προστατεύσουν τα παιδιά.

10. Τις περισσότερες φορές ο νέος σύντροφος των γονιών δεν γίνεται εύκολα και γρήγορα αποδεκτός από τα παιδιά. Κάθε επαφή με τον υποψήφιο πατριό ή την υποψήφια μητριά χαίρει αρνητικής υποδοχής η οποία αν τελικά γίνει έχει την πρώτη τουλάχιστον φορά κακή έκβαση. Τα παιδιά πιστεύουν σχεδόν πάντα ότι η μητριά εκμεταλλεύεται οικονομικά τον πατέρα και πως αρνείται να συνειδητοποιήσει ότι είχε μία άλλη ζωή πριν από αυτήν. 

11. Το συναινετικό διαζύγιο δεν γλυτώνει από το… πεδίο των μαχών. Όποιος κι αν είναι ο τύπος του διαζυγίου το 34% των γονιών διαφωνούν ως προς την κηδεμονία, το 39% ως προς της μέρες επίσκεψης ενώ το 61% για θέματα σχετικά με την διατροφή και την εκπαίδευση.

12. Μην αμφισβητείτε ποτέ τον πρώην ή την πρώην σύντροφό σας μπροστά στα παιδιά. Το 71% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι υπέφεραν ως παιδιά από τέτοιου είδους συμπεριφορές.

13. «Αποξένωση» είναι η συνώνυμη έννοια που απέδωσαν οι συμμετέχοντες στον όρο διαζύγιο.

14. Το 77% δήλωσε ότι μετά το διαζύγιο των γονιών του αισθάνθηκε σκληρά εγκαταλελειμμένο. Μία εγκατάλειψη την οποία το 56% «ξέσπασε» στις σπουδές του, το 41% στην επαγγελματική του ζωή ενώ το 88% (!) στα προσωπικά του.  

15. «Μία μεγάλη αγάπη για ολόκληρη την ζωή», αναζητά το 82% των συμμετεχόντων θέτοντας ως βασικό χαρακτηριστικό στοιχείο του (της) τέλειου (τέλειας) συντρόφου το να είναι ακριβώς το αντίθετο από την μητέρα ή τον πατέρα!

16. Για τα παιδιά χωρισμένων γονιών, η προστατευτικότητα, η πίστη, η σταθερότητα και η ευγένεια υπερτερούν ως ιδιότητες έναντι της ομορφιάς, του πλούτου και της εξυπνάδας!  

17. Οι μισοί από τους συμμετέχοντες δήλωσαν ότι το διαζύγιο των γονιών τους επέφερε σοβαρά προβλήματα και στην δική τους προσωπική ζωή με το 25% των εικοσιπεντάρηδων να έχει ήδη δοκιμάσει ένα δυνατό προσωπικό χωρισμό.    

18.  Η λέξη κλειδί ενός επιτυχημένου γάμου είναι η «επικοινωνία»

"Τὸ νὰ εἶναι κανεὶς Ἕλληνας, τὸ νὰ εἶναι κανεὶς Ρωμηός, δὲν εἶναι ὑπερηφάνεια ἀλλὰ εἶναι σταυρὸς καὶ μόνο σὰν σταυρὸ καὶ σὰν διακόνημα μποροῦμε νὰ τὸ κρατήσουμε"

Γράφει ὁ Μητροπολίτης Λεμεσού  Ἀθανάσιος

Τό ἔθνος τῶν Ῥωμηῶν

Εἶναι γεγονὸς ὅτι καυχόμαστε γιὰ τὴν ἑλληνική μας καταγωγὴ καὶ τὴν σχέση μας μὲ τὸν Χριστὸ καὶ μὲ τὸ Εὐαγγέλιο, ὄχι ἀδίκως βέβαια, παρόλο ποὺ καμιὰ φορᾶ εἴμαστε λίγο ὑπερβολικοί, ὅμως ἡ ἱστορία δικαιώνει τὸ ἑλληνικὸ ἔθνος.

Πάρα πολλοὶ λαοὶ ἄκουσαν τὸν λόγο τοῦ Εὐαγγελίου, πάρα πολλοὶ λαοὶ δέχθηκαν τὶς ἐπισκέψεις τῶν Ἀποστόλων, πρὸς στιγμὴν ἔγιναν χριστιανοί, ἀλλὰ στὸ πέρασμα τῶν αἰώνων εἴτε χάθηκαν γιατί ὑποδουλώθηκαν ἀπὸ ἄλλους λαούς, εἴτε ἄλλαξαν θρησκεία ἐξολοκλήρου, εἴτε προσχώρησαν σὲ αἱρέσεις καὶ ἄλλες κακοδοξίες οἱ ὁποῖες νόθευσαν τὴν Ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου. Ἡ ἑλληνικὴ φυλή, τὸ ἑλληνικὸ γένος, οἱ Ἕλληνες, παρὰ τὶς πολλὲς δυσκολίες ποὺ εἶχαν, κράτησαν τὸ Εὐαγγέλιο, κράτησαν τὴν πίστη στὴν Ἐκκλησία, στὴν Ὀρθοδοξία. Καὶ ὄχι μόνο δὲν τὴν ἔχασαν ἀλλὰ κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας ἔδωσαν τὸ Εὐαγγέλιο καὶ σὲ ἄλλους λαοὺς (π.χ. Ρώσους, Βούλγαρους, Ρουμάνους, Σέρβους, Γεωργιανούς), σὲ ὅλη τὴν ἀνατολικὴ Εὐρώπη. Οἱ βυζαντινοὶ Ρωμιοὶ προγονοὶ μας ἐπέμεναν, παρόλο ποὺ ἡ Δύση ἀντιδροῦσε σὲ αὐτό, ὅτι οἱ νέοι ὀρθόδοξοι λαοὶ ἔπρεπε νὰ λατρεύουν τὸ Θεὸ στὴ γλώσσα τους. Γι’ αὐτὸ καὶ οἱ Ἅγιοι Κύριλλος καὶ Μεθόδιος ποὺ μετέφεραν στοὺς Σλάβους τὸ Εὐαγγέλιο ἔφτιαξαν ἀλφάβητο, ὥστε νὰ μποροῦν οἱ ἄνθρωποι νὰ ἔχουν δική τους γραπτὴ γλώσσα, νὰ μορφώνονται, νὰ ἐκπολιτίζονται καὶ νὰ ἔχουν τὴ δική τους συνείδηση καὶ νὰ λατρεύουν τὸ Θεὸ στὴ δική τους γλώσσα. Οὐδέποτε χρησιμοποιήθηκε τὸ Εὐαγγέλιο ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες ὡς μέσο κατάκτησης τῶν ἄλλων λαῶν. Ἀντίθετα, ἦταν μία προσφορὰ σ’ αὐτοὺς τοῦ φωτὸς τοῦ Εὐαγγελίου, ἐπ’ ἐλευθερία, ποτὲ μὲ τὴ βία. Δὲν ἔχουμε φαινόμενα στὴν ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἐπιβολῆς τῆς Ὀρθοδοξίας μὲ…. τὴ βία.

Τὸ ἐρώτημα εἶναι, ἐμεῖς οἱ χριστιανοὶ ὀρθόδοξοι, πῶς μποροῦμε νὰ ταυτίσουμε τὴν ἀγάπη πρὸς τὴν πατρίδα μας σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν ὀρθόδοξη πίστη μας;

Ὡς Ἕλληνες καὶ ὡς ὀρθόδοξοι, καυχόμαστε ὅτι μέχρι σήμερα βαστάζουμε τὴν ὀρθόδοξη πίστη μας ἀπαρασάλευτη καὶ ἀπαραχάρακτη καὶ μαζὶ μὲ αὐτὴν ἔχουμε τὴν εὐλογία νὰ βαστάζουμε τὸ σταυρό, τὸν εὐλογημένο σταυρὸ τῆς ἑλληνικῆς φυλῆς μέσα στὸν κόσμο, ποὺ κουβάλησε ὅλη αὐτὴ τὴν ἔνδοξή μας ἱστορία. Τὸ ἑλληνικὸ γένος, ἔχοντας πανάρχαιες ρίζες μέσα στὴν ἱστορία, ἔφτασε σὲ τόσο μεγάλα μέτρα γνώσεως τῆς ἀνθρώπινης σοφίας καὶ ἐλευθερίας, ἔφθασε σὲ τόσο ὑψηλὰ ἐπίπεδα φιλοσοφικῶν πτήσεων καὶ ἀποκαλύψεων ὥστε νὰ θεωρεῖται πρόδρομος τοῦ χριστιανισμοῦ.

Νομίζω ὅτι τὸ νὰ εἶναι κανεὶς Ἕλληνας, τὸ νὰ εἶναι κανεὶς Ρωμιός, δὲν εἶναι ὑπερηφάνεια ἀλλὰ εἶναι σταυρὸς καὶ μόνο σὰν σταυρὸ καὶ σὰν διακόνημα μποροῦμε νὰ τὸ κρατήσουμε σήμερα. Εἴμαστε Ἕλληνες, ἔχουμε μία ἱστορία, ὅπως ὁ κάθε λαὸς καὶ ἀναγνωρίζουμε σὲ κάθε ἄνθρωπο αὐτὸ τὸ δικαίωμα νὰ καυχᾶται γιὰ τὴν ἱστορία του, γιὰ τοὺς προγόνους του. Καυχόμαστε σὰν Ἕλληνες ὄχι γιατί λατρεύαμε τοὺς ψεύτικους θεοὺς τοῦ Ὀλύμπου, ἀλλὰ καυχόμαστε γιατί εἴμαστε ἕνας λαὸς μὲ φιλοσοφικὲς ἀναζητήσεις, καυχόμαστε γιατί εἴμαστε ἕνας λαὸς ποὺ γέννησε τὴ δημοκρατία, τὴ φιλοσοφία.

Οἱ ἐθνικὲς γιορτὲς εἶναι βέβαια γιορτὲς μυήσεως στὸ νόημα, ἀλλὰ εἶναι καὶ κρίση τῆς ἴδιας της ζωῆς μας. Καὶ πρέπει νὰ ὑφιστάμεθα αὐτὴ τὴν κρίση γιατί διαφορετικὰ θὰ μᾶς κρίνει ἡ ἱστορία ὡς ἀνθρώπους ποὺ δὲν διδαχτήκαμε ποτὲ ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν ἱστορία καὶ τὴ πορεία μας.

Ἡ ἱστορία ὀφείλει νὰ μᾶς διδάξει καὶ ἐμεῖς ἂν εἴμαστε ἄξιοι τῶν προγόνων μας, πραγματικὰ παιδιά τους, τότε πρέπει νὰ μάθουμε νὰ διδασκόμαστε, γιατί ἔχουμε τὴ βαρύτατη αὐτὴ κληρονομιὰ νὰ εἴμαστε Ἕλληνες. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἔχουμε μία ἱστορία ἔνδοξη σὲ πολέμους καὶ σὲ ἀγῶνες. Οἱ Ἕλληνες κρατοῦσαν τὴ σημαία τους, γιὰ νὰ δείξουν ὅτι ἀγωνίζονται ὅπως ἔλεγαν «ὑπὲρ βωμῶν καὶ ἑστιῶν», γιὰ νὰ δείξουν ὅτι ἀγωνίζονται γιὰ συγκεκριμένα ἰδανικά, ἤσαν ἰδεολόγοι, δὲν ἤσαν πολεμιστὲς μὲ τὴν πραγματικὴ σημασία τῆς λέξεως, ἀλλὰ γίνονταν πολεμιστὲς ὅταν ἡ ἀνάγκη τοὺς καλοῦσε καὶ ἦταν πράγματι αὐτὴ ἡ ἀνάγκη ἀδήριτη, γιὰ νὰ φυλάξουν τὴν πίστη τους καὶ τὴν πατρίδα τους.

Σήμερα, ἀδελφοί μου, καλούμαστε νὰ κρατήσουμε αὐτὴ τὴν πατρίδα μέσα στὰ περιθώρια ποὺ οἱ ἥρωές μᾶς τὴν παρέδωσαν καὶ ὅπως αὐτοὶ βάδισαν τὸ δρόμο τους μὲ σύνεση πολλή, μὲ σοφία πολλή, μὲ ὑπομονὴ πολλή.

Οἱ ἥρωές μας ἦταν παιδιά, ἦταν ἄνθρωποι τοῦ τόπου ποὺ βγῆκαν μέσα ἀπὸ τὸ καλύτερο λίκνο, τὸ λίκνο τῆς Ἐκκλησίας καὶ πραγματικὰ στέκει κανεὶς μπροστά τους μὲ μεγάλο θαυμασμὸ καὶ μὲ μεγάλη συγκίνηση, γιατί διαβάζει κανεὶς γιὰ τὴ ζωή τους, διαβάζει κανεὶς τὶς ἐπιστολές τους, διαβάζει αὐτὰ τὰ ὁποία ἔγραψαν καὶ ὄχι ἁπλῶς συγκινεῖται συναισθηματικὰ ἀλλὰ τὰ κείμενα αὐτῶν τῶν ἀνθρώπων, αὐτὲς οἱ ἐπιστολὲς τῶν ἡρώων τοῦ ΄55-΄59 μᾶς θυμίζουν συναξάρια, μᾶς θυμίζουν λόγια νεομαρτύρων, μᾶς θυμίζουν τὶς ἐπιστολὲς τῶν μαρτύρων τῆς πίστεως, τὶς ἐπιστολὲς καὶ τὰ γραπτὰ τῶν νεομαρτύρων τῆς τουρκικῆς κατοχῆς στὸν ἑλληνικὸ χῶρο. Δὲν διαφέρει καθόλου τὸ ἦθος τους ἀπὸ τὸ ἦθος τῶν μαρτύρων τῆς πίστεως καὶ τῶν μαρτύρων τῆς πατρίδας. Διαβάζει κανεὶς τὶς ἐπιστολὲς ἐκεῖνες καὶ βλέπει ποὺ ἔστεκαν αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι καὶ βλέπει τί ἤθελαν σὲ αὐτὸ τὸν τόπο. Δὲν βλέπεις ἴχνος μισαλλοδοξίας, δὲν βλέπεις ἴχνος τρομοκρατίας, κι ἂς τοὺς κατηγοροῦσαν τότε ὅτι ἦταν τρομοκράτες. Διαβάζει κανεὶς τὶς ἐπιστολές τους καὶ βλέπει ἕνα ἱλαρὸ φῶς, τὸ φῶς τῆς πίστεως τὸ ὁποῖο τοὺς ὁδηγοῦσε στὴν ἀγάπη τῆς πατρίδας τους, τοὺς ὁδηγοῦσε στὴν ἀγάπη τῆς ἐλευθερίας ἀλλὰ δὲν τοὺς ὁδηγοῦσε ποτὲ στὸ μίσος ἀκόμα καὶ αὐτῶν ποὺ τοὺς εἶχαν κατακτήσει. Καὶ ἂν χρειάστηκε νὰ κάνουν πόλεμο καὶ νὰ κάνουν ἐπανάσταση, αὐτὸ ἦταν γιατί μὲ τὰ δεδομένα τῆς ἐποχῆς καὶ τῆς ὥρας ἐκείνης ἦταν μία ἀνάγκη καὶ δὲν μποροῦσαν νὰ κάμουν διαφορετικά.

Μέσα στὶς ἐπιστολὲς τῶν μαρτύρων καὶ τῶν ἡρώων βλέπει κανεὶς τὸ Θεό, τὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ νὰ βασιλεύει, ποῦ τοὺς ἔδωσε τὴ δυνατότητα νὰ νικήσουν τὸ θάνατο, νὰ ὑπερβοῦν τὸ θάνατο, ποῦ αἰσθάνονταν τὴ ψυχή τους νὰ φτερουγίζει γύρω ἀπὸ τὸ θρόνο τοῦ Θεοῦ, τί ἄλλο εἶναι παρὰ τὰ ἴδια βιώματα τῶν μαρτύρων τῆς πίστεως; Δὲν εἶναι αὐτὰ οἱ ἐπισκέψεις τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ οἱ ὁποῖες παρηγοροῦσαν τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων ποῦ βρισκόντουσαν μόνο λίγο πρὸ τοῦ θανάτου; Ταυτόχρονα, βλέπει κανεὶς τὴν πίστη τους καὶ τὴν ἀγάπη τους πρὸς τὴν Ἑλλάδα. Τὴν Ἑλλάδα ὄχι ὡς γεωγραφικὸ χῶρο μόνο, ἀλλὰ τὴν Ἑλλάδα ὡς τὴν κοιτίδα τοῦ πολιτισμοῦ, τὴ μητέρα τῆς φιλοσοφίας, τὴ μητέρα τῆς Ρωμιοσύνης.

Ὀφείλουμε λοιπὸν νὰ μαθαίνουμε μέσα ἀπὸ τὴν ἱστορία μας, νὰ διδασκόμαστε. Ὀφείλουμε νὰ ὁδηγηθοῦμε μπροστὰ στὰ διάφορα γεγονότα τῆς ἱστορίας μας καὶ νὰ κρίνουμε τὸν ἑαυτό μας, σιωπώντας καὶ περιορίζοντας τὰ λόγιά μας καὶ τὴν ἐξωστρέφειά μας καὶ νὰ ἀφήσουμε νὰ μᾶς δείξουν ὅλοι αὐτοὶ οἱ μάρτυρες τῆς πατρίδας τὸ δικό τους φρόνημα καὶ νὰ μᾶς μιλήσουν γιὰ τὴν ἱστορία μας, νὰ μᾶς μιλήσουν γιὰ τὴν πατρίδα μας, νὰ μᾶς μιλήσουν γιὰ τὴν παράδοσή μας, νὰ μᾶς δείξουν ἀπὸ ποιὸ δέντρο καταγόμαστε κι ἀκόμα, νὰ ἔχουμε τὸ θάρρος νὰ δοῦμε ποὺ εἴμαστε ἐμεῖς σήμερα.

Πρέπει νὰ ἔχουμε τὸ θάρρος νὰ ἀνακαλύψουμε τὸν ἑαυτό μας καὶ νὰ ποῦμε τὴ μεγάλη ἀλήθεια, ὅτι αὐτὸς ὁ τόπος, ἐὰν θέλει νὰ ζήσει πρέπει νὰ γίνει ἑλληνικὸς τόπος κατὰ κυριολεξία. Ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ τύχει παιδείας, παιδείας φιλοσοφικῆς, παιδείας πνευματικῆς, παιδείας ρωμαίικης, μὲ ρωμιοσύνη ποὺ σημαίνει ὅτι θὰ ἀπολαύσει ὅλη αὐτὴ τὴν ἱστορία τῆς παραδόσεώς μας. Οὔτε ἀρχαιολάτρες εἴμαστε ἀλλὰ οὔτε καὶ βυζαντινόπληκτοι εἴμαστε. Ξέρουμε ὅτι ὁ τόπος ζύμωσε τὴν ἀρχαία φιλοσοφία καὶ παράδοση μὲ τὴν ὀρθοδοξία. Καὶ ὀρθόδοξος σημαίνει ἐλεύθερος. Ὀρθόδοξος καὶ Ρωμιὸς σημαίνει ἄνθρωπος χωρὶς παρωπίδες, σημαίνει ἄνθρωπος ὁ ὁποῖος ἀγαπᾶ τὸν ἄλλο καὶ δὲν φοβᾶται τὸν ἄλλο ἄνθρωπο, γιατί ἔχει ἀρχοντιά, γιατί δὲν εἶναι κομπλεξικός, γιατί δὲν αἰσθάνεται μειονεκτικὰ μπροστὰ σὲ κανένα, γιατί εἶναι περήφανος γι’ αὐτὸ ποὺ εἶναι καὶ αὐτὴ ἡ περηφάνια δὲν εἶναι ἀλαζονεία ἀλλὰ εἶναι τὸ «γνώθι σ’ αὐτὸν» τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων• εἶναι αὐτὴ ἡ γνώση τῆς βαρύτατης κληρονομιᾶς τὴν ὁποία κουβαλοῦμε πάνω μας. Αὐτὴ ἡ ρωμαίικη ὑπερηφάνεια μπορεῖ νὰ ὑπηρετήσει καὶ ὄχι νὰ ὑπηρετεῖται, μπορεῖ νὰ σταθεῖ καὶ νὰ ἀγκαλιάσει τὸν κόσμο ὅλο καὶ νὰ γίνει διάκονος τῆς ἀνθρωπότητας.

Ἐμεῖς σὰν Ρωμιοὶ πάντοτε εἴχαμε τὴ μεγάλη ὑπομονὴ ἡ ὁποία ἦταν γέννημα τῆς πίστεως, Καὶ ὁ πιστὸς ἄνθρωπος βλέπει πίσω ἀπὸ τὰ φαινόμενα, πέραν τῶν φαινομενικῶν πραγμάτων. Δὲν μᾶς ἐνδιαφέρει ἐμᾶς ἂν μᾶς μισοῦν ἢ ὄχι οἱ Τοῦρκοι. Ὁ Θεὸς τί θὰ πεῖ στὸ τέλος. Δὲν θὰ γίνει τίποτα περισσότερο καὶ τίποτα λιγότερο ἀπὸ ὅσα ὁ Θεὸς θὰ ἐπιτρέψει. Πρέπει νὰ μάθουμε νὰ ἔχουμε τελεία ἐμπιστοσύνη στὸ Θεό. Ἐὰν ἐλπίζεις στὸ Θεὸ καὶ πιστεύεις ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι Πατέρας σου, τότε λοιπὸν γιατί φοβᾶσαι;

Ἂς ἀνοίξουμε τὸ δρόμο στὴν ἀληθινὴ παιδεία• νὰ φτιάξουμε πρῶτα ἀνθρώπους ἐλεύθερους καὶ ἂν φτιάξεις ἀνθρώπους ἐλεύθερους, τότε θὰ ἀποκτήσεις καὶ πατρίδα ἐλεύθερη. Ἂν ἔχεις ἀνθρώπους δούλους, τότε καὶ ἡ ἐλεύθερη πατρίδα θὰ γίνει δούλη. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι αὐτὸς ποὺ ἐλευθερώνεται πρῶτα καὶ ὕστερα ἐλευθερώνει καὶ γεωγραφικὰ τὸ τόπο του. Ἂν ἐνδιατρίψουμε στὴν ἱστορία μας, ἂν γνωρίσουμε τὴν παράδοσή μας, ἂν ἀσκήσουμε καλόβουλη καὶ θετικὴ κριτικὴ στὶς παρελθοῦσες πράξεις καὶ ἐνέργειές μας, ἂν εἴμαστε ἔντιμοι, ἀνυστερόβουλοι καὶ εἰλικρινεῖς, τότε θὰ ἀνακαλύψουμε ὅτι ὁ τόπος γεννᾶ ἥρωες, ὁ τόπος γεννᾶ μάρτυρες, ὁ τόπος γεννᾶ ἡγέτες, ὅπως τοὺς ἡγέτες οἱ ὁποῖοι σήκωσαν τὸν τόπο αὐτὸ καὶ ἔδωσαν τὴν ἀνάσταση στὴ πατρίδα μας καὶ στὴ φυλή μας. Αὐτὸ εἶναι τὸ μήνυμα τῆς Ρωμιοσύνης, τοῦ πόνου καὶ τῆς ἀγάπης γιὰ τὴ πατρίδα μας.

«Ἑλληνορθόξη Πορεία», Ἀνθολόγιο κειμένων, Ἀθήνα 2008.

Ο πλούτος της πενίας

Γράφει ο μοναχός Μωυσής, Αγιορείτης

Είναι μεγάλο λάθος να έχει καταντήσει η Εκκλησία παράρτημα του υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας, φιλανθρωπικό σωματείο. Σε τούτο συντείνουν και οι εκπρόσωποι της Εκκλησίας, των οποίων το έργο διαφημίζεται εύκολα σε πόσες μερίδες φαγητό μοιράζουν καθημερινώς στους φτωχούς.
Δεν τηρείται η ευαγγελική μυστικότητα της φιλανθρωπίας. Δεν λέμε, ότι στα έργα της Εκκλησίας δεν είναι και η φιλανθρωπία, την οποία και άλλοι μπορούν να προσφέρουν, αλλά η Εκκλησία δίνει αυτό που κανείς άλλος δεν μπορεί να δώσει: βαθύ νόημα ζωής, αφοβία θανάτου, υπομονή στις θλίψεις, λύτρωση και σωτηρία.

Μερικοί αναγνωρίζουν μόνο το φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας. Ελπίζω, όχι και ρασοφόροι. Δεν λέω, ότι δεν υπάρχει μεγάλη ανάγκη σήμερα, αλλά ο κόσμος δεν παύει να διψά για αλήθεια και παραμυθία. Αφέθηκε η αγία τράπεζα και δόθηκε μεγαλύτερη σημασία στα συσσίτια. Η αξία μιας μητροπόλεως μετριέται με το πόσα πιάτα δίνει καθημερινά. Κάποιοι, θεωρούν μοναδικό έργο της Εκκλησίας αυτό. Άλλοι πάλι, λέγουν, ότι θα πρέπει να το διακόψει, για να επαναστατήσουν οι φτωχοί κατά του κράτους.

Την κρίσιμη αυτή ώρα, εκπρόσωποι της Εκκλησίας ανοίγουν διάλογο με την Αριστερά. Δεν θα πρέπει να φοβάται κανείς τον διάλογο. Θα πρέπει όμως, νομίζουμε, να υπάρχει σεβασμός, εκτίμηση και σύνεση. Δεν μπορεί η Εκκλησία να εξομοιώνεται με ένα κόμμα. Δεν μπορεί ένα κόμμα, με γνωστή ιστορία, να κάνει μαθήματα στην Εκκλησία, να της λέει τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνει. Δεν μπορεί λευκανθέντες ιεράρχες να υπακούν νεαρούς αριστερούς. Αύριο να γίνει συνέδριο και με τη Δεξιά.
Αισθανόμεθα μειονεκτικά απέναντι στους θεωρούμενους και λεγόμενους προοδευτικούς; Εξισώνουμε την ύλη με το πνεύμα; Λησμονάμε την ιστορία; Πάσχουμε να λεγόμαστε προοδευτικοί; Συνεργαζόμαστε με εκείνους που εργάζονται συστηματικά στην αποχριστιανοποίηση της πατρίδος μας; Να χωρισθεί βίαια και άμεσα το κράτος από την Εκκλησία; Να γίνει καθαρά θρησκειολογικό το μάθημα των Θρησκευτικών στα σχολεία; Να μισθοδοτούνται οι κληρικοί μας από φόρους των πιστών; Συνεργασία μετά εκκλησιομάχων έχει νόημα;
Δεν γνωρίζω πόσο ικανοποιημένοι και ευχαριστημένοι είναι οι καθηγητές θεολόγοι που διοργάνωσαν το συνέδριο. Πολλοί πάντως, διερωτήθηκαν και αντέδρασαν. Δεν ήταν καιρός για κάτι τέτοιο. Ας ενισχύσουμε τον ταλαιπωρημένο λαό. Μπορεί να εκφράσαμε ένα διαφορετικό λογισμό για την εκκλησιαστική φιλανθρωπία, αλλά αυτό δεν σημαίνει καθόλου ότι δεν πρέπει να συνεχισθεί. Ο δε διάλογος χριστιανισμού και Αριστεράς δεν γνωρίζουμε αν ήταν απαραίτητος τώρα. Μπορεί ο καθένας να ψηφίζει ό,τι θέλει, αλλά δεν επιτρέπεται να το ωραιοποιεί και να το βαφτίζει ό,τι θέλει.
Έχουμε ξαναπεί, πως η παρούσα σοβαρή κρίση ήταν μία σημαντική ευκαιρία να πλησιάσει πιο πολύ τον λαό η Εκκλησία μας. Όχι μόνο με ένα ξαναζεσταμένο πιάτο φαΐ και δύο ευρώ από το φιλόπτωχο ταμείο, αλλά με ένα χάδι, ένα χαμόγελο, ένα λόγο παραμυθίας κι ελπίδος. Λόγο για τον πλούτο της πενίας, τη χάρη της εγκράτειας, τη δύναμη της δοκιμασίας και της διέξοδης θλίψης. Λόγο για ένα Θεό παιδαγωγό και όχι τιμωρό, πατέρα και ιατρό και όχι εκδικητή. Για Χριστιανό λιτό, απλό, σεμνό, με εμπιστοσύνη και ελπίδα. Ο πλούτος της πενίας είναι ένα εντελώς άγνωστο κεφάλαιο σε πολλούς.

ΜΙΚΡΟ ΣΧΟΛΙΟ: Όλα τα κόμματα – μηδενός εξαιρουμένου – που καταδυναστεύουν την Ελλάδα, θέλουν μια Εκκλησία στα μέτρα τους, υποταγμένη και αδύνατη, που να ταϊζει αφειδώς τους φτωχούς, να δέχεται αδιαμαρτύρητα την καταπάτηση της περιουσίας της και να έχει έναν ρόλο γραφικό, περιθωριακό, σχεδόν φολκλορικό που παραπέμπει σε άλλες εποχές.

Ε λοιπόν, δεν θα τους περάσει! Η Εκκλησία οφείλει να κάνει ΕΡΓΟ ΠΟΛΥΠΛΕΥΡΟ για να ανακουφίζει τον λαό, που εμπιστεύεται Αυτήν και όχι τα κόμματα. Οφείλει να συμβουλεύει, να νουθετεί και να καθοδηγεί τους πιστούς Ορθοδόξους Χριστιανούς σε κάθε στιγμή της ζωής τους.

Αν το κάνει αυτό, πολλά πράγματα θ’ αλλάξουν προς το καλύτερο στην κοινωνία μας!

Η ΘΕΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

Θέλεις να δεις τον Ιησού Χριστό; «Έλα και δες», λέει ο απόστολός Του. Ο Κύριος υποσχέθηκε στους μαθητές Του ότι θα είναι μαζί τους παντοτινά «ως τη συντέλεια του κόσμου». Και, πραγματικά, είναι μαζί τους μέσα στο άγιο Ευαγγέλιο και στα Μυστήρια της Εκκλησίας.
Τον Χριστό δεν Τον βλέπουν όσοι δεν πιστεύουν στο Ευαγγέλιο. Αυτοί δεν Τον βλέπουν, γιατί είναι τυφλωμένοι από την απιστία.

Θέλεις ν' ακούσεις τον Χριστό; Σου μιλάει με το Ευαγγέλιο. Μην περιφρονείς τη σωτήρια φωνή Του. Φύγε μακριά από την αμαρτωλή ζωή και άκου με προσοχή τη διδασκαλία Του, που είναι η αιώνια ζωή.

Θέλεις να σου φανερωθεί ο Χριστός; Ο Ίδιος σε διδάσκει πως θα το πετύχεις: «Όποιος κρατά τις εντολές μου και τις εκτελεί, αυτός με αγαπά  κι αυτός που με αγαπά, θα αγαπηθεί από τον Πατέρα μου, κι εγώ θα τον αγαπήσω και θα του φανερώσω τον εαυτό μου».

Φυλάξου από τη φαντασία σου, που μπορεί να σου δημιουργήσει την εντύπωση ότι βλέπεις τον Ιησού Χριστό, ότι Τον αγγίζεις, ότι Τον αγκαλιάζεις. Δεν πρόκειται παρά για μια ολέθρια αυταπάτη, ένα μάταιο παιχνίδι υπερηφάνειας, επάρσεως, αλαζονείας ή, όπως ονομάζεται από τους ασκητικούς συγγραφείς, οιήσεως.

Αν τηρείς τις εντολές του Κυρίου, με τρόπο θαυμαστό θα δεις τον Κύριο μέσα σου, όπως Τον έβλεπε ο απόστολος Παύλος και όπως ζητούσε να Τον βλέπουν και οι άλλοι χριστιανοί, θεωρώντας πως όσοι δεν το είχαν κατορθώσει, δεν είχαν φτάσει στην κατάσταση που έπρεπε ως χριστιανοί."

Η ΘΕΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ-ΓΕΡΟΝΤΑ ΠΟΡΦΥΡΙΟΥ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΟ

Το άλλο της μάτι...

Η μητέρα του είχε μόνο ένα μάτι ...
Ντρεπόταν γι'αυτήν κι ώρες ώρες την μισούσε ...

Η δουλειά της ήταν μαγείρισσα στην φοιτητική λέσχη . Μαγείρευε για τους φοιτητές και τους καθηγητές για να βγάζει τα έξοδα τους ... Δεν ήθελε να του μιλάει για να μην μαθαίνουν ότι είναι παιδί μιας μητέρας .. με ένα μάτι .. Οι φοιτήτριες έφευγαν γρήγορα , όποτε έβλεπαν να βγαίνει για λίγο από την κουζίνα κι έλεγαν πως δεν άντεχαν το θέαμα και πως τους προκαλούσε μία ανυπόφορη ανατριχίλα ..

Μα από μικρός είχε πρόβλημα με την εικόνα της μητέρας του . Μια μέρα όταν ακόμη πήγαινε στο δημοτικό , πέρασε η μητέρα του στο διάλειμμα να του πει ένα γεια . Ένοιωσε πολύ στεναχωρημένος. " Πως μπόρεσε να του το κάνει αυτό ; " ... αναρωτιόταν ... Την αγνόησε , της έριξε μόνο ένα μισητό βλέμμα κι έτρεξε . Την επομένη μέρα ένας από τους συμμαθητές του φώναξε : " Εεεεε, η μητέρα σου έχει μόνο ένα μάτι !... " Ήθελε να πεθάνει . Ήθελε να εξαφανιστεί . Όταν γύρισε σπίτι της είπε : " αν είναι όλοι να γελάνε μαζί μου εξαιτίας σου τότε καλύτερα να πεθάνεις ! " .. Αυτή δεν του απάντησε ...

Δεν μ'ένοιαζε τι είπα ή τι αισθάνθηκε , γιατί ήμουν πολύ νευριασμένος " , έλεγε αργότερα σε ένα φίλο του . " Ήθελα να φύγω από 'κείνο το σπίτι και να μην έχω καμία σχέση μαζί της. Έτσι διάβασα πάρα πολύ σκληρά με σκοπό να φύγω μια μέρα μακρυά της για σπουδές... και τα κατάφερα , μα ήλθε κι έπιασε αυτή τη δουλειά στη λέσχη για να με βοηθάει ... Δεν μπορούσε να πάει κάπου αλλού ; ..."

Αργότερα παντρεύτηκε . Αγόρασε ένα δικό του σπίτι . Έκανε δικά του παιδιά κι ήταν ευχαριστημένος με τη ζωή του , τα παιδιά του , τη γυναίκα του και τη δουλειά του !

Μια μέρα - μετά από χρόνια απουσίας , όπως ο ίδιος ζήτησε - , η μητέρα του πήγε να τον επισκεφτεί . Δεν είχε δει ποτέ από κοντά τα εγγόνια της . Μόλις εμφανίστηκε στην πόρτα , τα απιδιά του άρχισαν να γελάνε. Θύμωσε επειδή είχε πάει χωρίς να του το ζητήσει και χωρίς να τον προειδοποιήσει . Τότε της φώναξε : " Πως τολμάς να έρχεσαι ξαφνικά εδώ στο σπίτι μου και να τρομάζεις τα παιδιά μου ; .. Βγες έξω , Φύγε .. " Η μητέρα του απάντησε γαλήνια ... << Ααα, πόσο λυπάμαι , κύριε ! Μάλλον μου έδωσαν λάθος διεύθυνση " >>... κι εξαφανίστηκε , χωρίς να καταλάβουν τα μικρά πως είναι η γιαγιά τους ..

Πέρασαν χρόνια και μια μέρα βρήκε στο γραμματοκιβώτιο του σπιτιού του μια επιστολή για τη σχολική συγκέντρωση της τάξης του από το δημοτικό σχολείο που θα γινόταν στην πόλη που γεννήθηκε ... Είπε ψέμματα στη γυναίκα του ότι θα έκανε ένα επαγγελματικό ταξίδι και πήγε. Όταν τέλειωσε η συγκέντρωση των συμμαθητών , πήγε στο σπίτι που μεγάλωσε .. μόνο από περιέργεια ... Οι γείτονες του είπαν ότι η μητέρα του είχε πεθάνει πρόσφατα .. .. Δεν έβγαλε ούτε ένα δάκρυ στο άκουσμα του θανάτου της μάνας του . .. . Του έδωσαν ένα γράμμα που είχε αφήσει γι΄αυτόν :

<< Αγαπημένε μου γιε , σε σκέφτομαι συνέχεια . Λυπάμαι που ήρθα σπίτι σου και φόβισα τα παιδιά σου ... Έμαθα ότι έρχεσαι για την σχολική συγκέντρωση κι ένιωσα πολύ χαρούμενη. Αλλά φοβάμαι ότι μπορεί να μην είμαι σε θέση να σηκωθώ από το κρεβάτι για να έρθω να σε δω . Έγραψα αυτό το γράμμα να στο δώσουν αν δεν με προφτάσεις . Στεναχωριέμαι που σε έφερνα σε δύσκολη θέση και ντρεπόσουν για' μένα όσο ήσουν μικρός ... Βλέπεις ... όταν ήσουν πολύ μικρός , είχες ένα πολύ σοβαρό ατύχημα κι έχασες το μάτι σου . Δεν θα μπορούσα να σε βλέπω να μεγαλώνεις με ένα μάτι . Έτσι σου έδωσα το δικό μου . . Ήμουν τόσο υπερήφανη που ο γιος μου θα έβλεπε τον κόσμο με τη δική μου βοήθεια, με το δικό μου μάτι.... Έχεις πάντα όλη την Αγάπη μου.
Η μητέρα σου . >>


Από το περοδικό " Όσιος Νικάρων " .

Grumbling

Have you noticed how often we find ourselves grumbling about this or that? It seems that it is our nature to complain about something.


Archimandrite Seraphim Aleksiev writes,

Grumbling is like the autumn hoarfrost which, when it falls, destroys all the labors of the gardener. Few people realize how bad grumbling is for the soul. Almost everyone considers it to a small sin, but even though it seems so, it has very grievous consequences. In the autumn before the hoarfrost falls, the experienced gardeners notice the signs of the coming cold weather and urge their young helpers to gather the peppers and the tomatoes. the young ones laugh: "Why should we gather them? the weather is still so nice!" Then the next morning they see th first frost has come over the gardens. they pick up a pepper and take a bite to taste it, but it is as bitter as poison and cannot be eaten. Thus their small carelessness has destroyed all their labors. In the same way grumbling withers all the virtues of the soul and makes bitter and useless the fruits of suffering.Why is this so dangerous? God gives us difficulties and problems to help us come closer to Him. This is His only aim. He wants us to be united with Him. But when something is not just how we like it, we grumble instead of giving thanks to God. You see, we turn away from Him rather than towards Him to seek strength and direction. This is the danger of all our grumbles. When we grumble we have separated ourselves from God. When we grumble we are not pleasant to others. As Alekiev says, "grumbling withers all the virtues of the soul."

Not grumbling, but patience in suffering––this is what God wants from us. "In your patience possess ye your souls" (Luke 21:19), the Savior has instructed us, because "we must through much tribulation enter into the kingdom of God" (Acts 14:22). Into this Kingdom of God one cannot enter with pride which teaches us to grumble, but with humility which makes us patient. There are no greater teachers of patience that sorrows. This is precisely why God sends us suffering: so that we will humble ourselves before Him. No one has been saved by pride, because "God resisteth the proud, and giveth grace to the humble" (1 Peter 5:5). The doors of the Kingdom of Heaven are too low and narrow for the proud to enter through them; only those humbled by the sufferings of life can go through them freely.

I cant tell you how often my wife and I will find ourselves in the car on the way to church grumbling about so many little things. When we are lucky, one of us catches our plight and says, "Let's thank God." This always awakens us to our sorrowful state.


A good exercise is to examine your grumbles––just for one day. Look at what it is you grumble about and reflect on why God set this discomfort in front of you. See if you can find a way to give thanks to God for all He sends you. How can you draw strength from your relationship with Him. I think you will find this to be a rewarding exercise.


Remember, God did not promises us that we would not have difficulties. But He did promise that He would give us help and comfort.



“In the world you have tribulation; but be of good cheer, I have overcome the world.” (John 16:33

Ref: The Meaning of Suffering and Strife & Reconciliation, p 35, 39

Get Out of Your Head and Into Your Heart

Saint Theophan speaks to one of our greatest challenges (At least one of mine).

You've got to get out of your head and into your heart. Right now your thoughts are in your head, and God seems to be outside you. Your prayer and all your spiritual exercises also remain exterior. As long as you are in your head, you will never master your thoughts, which continue to whirl around your head like snow in a winter's storm or like mosquitoes in the summer's heat. If you descend into your heart, you will have no more difficulty. Your mind will empty out and your thoughts will dissipate. 

Thoughts are always in your mind chasing one another about, and you will never manage to get them under control. But if you enter into your heart and can remain there, then every time your thoughts invade, you will only have to descend into your heart and your thoughts will vanish into thin air. This will be your safe haven. Don't be lazy. Descend. You will find life in your heart. There you must live.
- St. Theophan the Recluse

Τι είναι οι Πατέρες της Εκκλησίας

Πατέρες και πατερικότητα της χριστιανικής θεολογίας
Πατέρες και Διδασκάλους της Εκκλησίας (ή, εν συντομία, απλώς Πατέρες της Εκκλησίας) ονομάζουμε τους χριστιανούς ιερείς όλων των βαθμίδων 1 (αλλά και μερικούς που δεν ήταν ιερείς) που αναγνωρίστηκαν ως πνευματικοί διδάσκαλοι και αναδείχθηκαν ως συγγραφείς διατυπώνοντας, οριοθετώντας και υπερασπιζόμενοι το χριστιανικό δόγμα2.

Κατά το δυτικό σχολαστικισμό, δηλαδή τη φιλοσοφική θεολογία που αναπτύχθηκε στη δυτική Ευρώπη μετά το Σχίσμα του 1054 και έφτασε στην ακμή της κατά το μεσαίωνα, η πατερική εποχή σταματά στον 6ο αιώνα μ.Χ. για τη δυτική Εκκλησία (τελευταίος δυτικός Πατέρας ο άγιος Ισίδωρος Σεβίλλης) και στον 8ο αιώνα για την ανατολική (τελευταίος ανατολικός Πατέρας ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός). Η νεώτερη ιστορική και φιλολογική έρευνα, που αναπτύχθηκε στη δύση και υιοθέτησε τα κριτήρια του σχολαστικισμού, υιοθέτησε και αυτή την ιδέα και διαχωρίζει την «πατερική γραμματεία» (τα έργα των Πατέρων μέχρι τον 8ο αιώνα) από τη «βυζαντινή γραμματεία», δηλαδή τα έργα των Βυζαντινών συγγραφέων μετά τον 8ο αιώνα.


η τίμια κάρα του αγίου Ιγνατίου του Θεοφόρου

Η Ορθόδοξη Εκκλησία όμως θεωρεί ότι η θεολογία της είναι πάντα πατερική και μόνο στο βαθμό που συνεχίζει να είναι πατερική μπορεί να είναι επίσης έγκυρη και αληθής. Έτσι, διακρίνει φορείς του πατερικού της πνεύματος σε όλους τους χριστιανικούς αιώνες, από το 2ο (πρώτη μετά τους αποστόλους γενιά, άγιοι Κλήμης Ρώμης, Πολύκαρπος Σμύρνης, Ιγνάτιος Αντιοχείας ο Θεοφόρος κ.ά.) μέχρι τους υστεροβυζαντινούς χρόνους (π.χ. άγιοι Γρηγόριος Παλαμάς, 14ος αι., Μάρκος Ευγενικός, 15ος αι.) αλλά και μετά το Βυζάντιο (άγ. Νικόδημος ο Αγιορείτης, 18ος-19ος αι., οι Ρώσοι άγιοι του 19ου αι. Ιγνάτιος Μπραντσιανίνωφ και Θεοφάνης ο Έγκλειστος, Ιννοκέντιος Βενιαμίνωφ κ.ά.), ενώ και σήμερα διαφαίνονται έντονα αρκετοί αυθεντικοί φορείς του πατερικού πνεύματος της εκκλησιαστικής θεολογίας, κάποιοι από τους οποίους έχουν αναγνωριστεί επίσημα ως άγιοι [π.χ. οι άγιοι Νεκτάριος Πενταπόλεως, Λουκάς ο Ιατρός, Ιωάννης της Σαγκάης (Μαξίμοβιτς), Νικόλαος Αχρίδος (Βελιμίροβιτς) κ.ά.], ενώ άλλοι, αν και δεν έχουν αναγνωριστεί «επίσημα», με εκκλησιαστική «απόφαση» οποιουδήποτε είδους, αναγνωρίζονται στην πράξη ως τέτοιοι, όπως π.χ. οι άγιοι διδάσκαλοι Ιουστίνος Πόποβιτς, ΣωφρόνιοςΣαχάρωφ, Φιλόθεος Ζερβάκος κ.ά.
Η εμμονή της Εκκλησίας στην πατερικότητα της θεολογίας της οφείλεται στο ότι θεωρεί τους Πατέρες αγίους, δηλαδή ανθρώπους με αυθεντική, χριστιανικώς εννοούμενη, σχέση με την άκτιστη (θεϊκή) πραγματικότητα, και ως εκ τούτου αξιόπιστους εκφραστές της δογματικής διδασκαλίας της, στην εγκυρότητα της οποίας υπεισέρχεται και ο παράγοντας της «θεοπνευστίας». Το χριστιανικό δόγμα εκφράζεται με το «φωτισμό του Αγίου Πνεύματος» (δηλ. του ίδιου του Θεού) και όχι με διανοητικούς συλλογισμούς –αυτή είναι και η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στη φιλοσοφία και τη θεολογία.
Για την Εκκλησία, βέβαια, η διαφορά αυτή έγκειται όχι στην επίκληση «αγιοπνευματικού φωτισμού», δηλαδή «θρησκευτικής αυθεντίας», αλλά στην πραγματική ύπαρξη του υπερβατικού αυτού στοιχείου, αλλιώς (αν έχουμε και στις δυο περιπτώσεις οντολογικά και σωτηριολογικά συστήματα κατασκευασμένα με ανθρώπινες διανοητικές διεργασίες, που απλώς επικαλούνται, για λόγους κύρους, κάποια επαφή με το θεϊκό Επέκεινα) αντικειμενική διαφορά μεταξύ θεολογίας και φιλοσοφίας ουσιαστικά δεν υπάρχει3.


Πατέρες και φιλοσοφία
Σημειωτέον ότι το πατερικό έργο δεν εξαντλείται στην οριοθέτηση του χριστιανικού δόγματος, αλλά και αναπτύσσεται σε πλήθος ζητημάτων, που αφορούν στη διερεύνηση της ανθρώπινης φύσης, ιδίως της ψυχής, και τη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του, το συνάνθρωπο, τον κόσμο και το Θεό, δηλαδή στη θεραπεία των συνεπειών του προπατορικού αμαρτήματος για κάθε άνθρωπο, για την ανθρωπότητα και για όλη την κτίση. Επίσης το πατερικό έργο βρίσκεται σε διαρκή διάλογο με τη φιλοσοφία και την επιστήμη της εποχής του (κάθε φορά). Κατά τούτο έχει νόημα η εξέταση των πατερικών συγγραμμάτων και από φιλοσοφικής απόψεως, καθώς αποτελούν ένα από τα πιο γόνιμα κεφάλαια της παγκόσμιας διανόησης. Δυστυχώς η επιστήμη της ιστορίας της φιλοσοφίας αγνοεί τη συμβολή τους, αν και σήμερα, μετά τις προσπάθειες Ελλήνων ερευνητών (όπως ο Κ. Δ. Γεωργούλης, ο Βασίλειος Τατάκης, ο επίσκοπος Περγάμου π. Ιωάννης Ζηζιούλας, ο Χρήστος Γιανναράς, ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος κ.ά.), η συμβολή τους αρχίζει να βγαίνει στο φως.
«Ένας ορθόδοξος νους στέκεται στο σημείο όπου συναντιούνται όλοι οι δρόμοι. Κοιτά προσεκτικά κάθε δρόμο και, από τη μοναδική του πλεονεκτική θέση, παρατηρεί τις συνθήκες, τους κινδύνους, τις χρήσεις και τον τελικό προορισμό κάθε δρόμου. Εξετάζει κάθε δρόμο από την πατερική σκοπιά, καθώς οι προσωπικές του πεποιθήσεις έρχονται σε πραγματική, όχι υποθετική, επαφή με την περιβάλλουσα κουλτούρα» (Ιβάν Κιρεγιέφσκι, ορθόδοξος Ρώσος συγγραφέας, παράθεμα από το βιβλίο "Η ορθοδοξία και η θρησκεία του μέλλοντος" του π. Σεραφείμ Ρόουζ).
Οι Πατέρες της αρχαίας Εκκλησίας έχουν στο οπλοστάσιό τους ολόκληρη την ελληνική φιλοσοφία, άλλωστε είναι οι ίδιοι και φιλόσοφοι. Μόνο που εκείνοι δεν ενδιαφέρεται να «ερμηνεύσουν τον κόσμο» ή να περιγράψουν τους φυσικούς νόμους και τη λειτουργία τους –φευ για τη σύγχρονη υλιστική μας επιστήμη– αλλά για τη θέωση, που τη θεωρούν απαραίτητη προϋπόθεση για την πλήρη γνώση του κόσμου, δηλαδή σχέση με τον κόσμο. (Φυσικά αυτό για τη σύγχρονη επιστήμη φαίνεται χωρίς νόημα, γιατί είναι μια επιστήμη κατακτητική, όχι αγαπητική. Πώς ν’ αγαπήσεις αυτό που πρέπει να κατακτήσεις; Όλος ο πολιτισμός μας –ο δυτικός, που επιβλήθηκε πλέον παγκόσμια– είναι κατακτητικός. Ακόμη και οι μεγάλοι θαλασσοπόροι «εξερευνητές» ακολουθήθηκαν από επιδρομείς κονκισταδόρες, ενώ η εξερεύνηση του διαστήματος ονομάζεται κοινώς «κατάκτηση του διαστήματος»).
Σημειωτέον ότι η Εξαήμερος του αγίου Βασιλείου του Μεγάλου π.χ. και το Περί κατασκευής του ανθρώπου του αγίου Γρηγορίου Νύσσης, που συνεχίζει την Εξαήμερον, συνοψίζουν επίσης την επιστημονική γνώση της εποχής. Ιδίως ο άγ. Γρηγόριος επιστρατεύει φυσιολογία, ιατρική, ψυχολογία, κάνει λόγο περί ονείρων κ.τ.λ. Και ερμηνεύουν ορθολογικότατα, απορρίπτοντας την αστρολογία και τις λοιπές ανορθόλογες μορφές θρησκευτικότητας.
Ας έχουμε υπόψιν ότι, πριν την εγκληματική μεσαιωνική του διαστρέβλωση, ο χριστιανισμός εκπροσωπούσε τη λογική και την πρόοδο και η ειδωλολατρία τον ανορθολογισμό. Η Εκκλησία, όταν ιδρύθηκε, εναντιώθηκε ανοιχτά στη δεισιδαιμονία του ρωμαϊκού κόσμου θεωρώντας την παράλογη –την αστρολογία, την αστρολατρία, την αγγελολατρία, τη μαγεία, τη μαντεία, την υποταγή στο πεπρωμένο…


Οι Πατέρες είναι αλάθητοι;
Εδώ πρέπει να πούμε ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας, αν και άγιοι, δεν θεωρούνται αλάθητοι. Όμως εφαρμόζεται σ’ αυτούς ο λόγος του Κυρίου «ευλογημένοι οι καθαροί στην καρδιά, γιατί αυτοί θα δουν το Θεό» (Ματθ. 5, 8), γίνονται «διδακτοί Θεού» (Ιω. 6, 45), γι’ αυτό η γνώμη τους είναι πιο έγκυρη από ενός οποιουδήποτε «επιστήμονα» θεολόγου (τη δική μου π.χ.), που δεν είναι καθαρός στην καρδιά. Τέτοιος έγκυρος ερμηνευτής –άγιος– μπορεί να είναι κι ένας ταπεινός και αγράμματος άνθρωπος (άντρας ή γυναίκα, ή και παιδί), αν η καρδιά του είναι αρκετά καθαρή. Το «μέγα μυστήριο της ευσεβείας» (Α΄ Τιμ. 3, 16) κατανοείται με την κάθαρση της καρδιάς, όχι με τη λογική (καρδιά δεν είναι ο χώρος των συναισθημάτων, αλλά ο τόπος όπου εγκαθίσταται το Άγιο Πνεύμα, αν είναι καθαρή, ή το κακό πνεύμα –μη γένοιτο– αν είναι γεμάτη πάθη, βλ. προς Γαλάτας 4, 6, Λουκ. 22, 3).
Αν και δεν είμαι τέλειος γνώστης της πατερικής γραμματείας και, πολύ περισσότερο, δεν είμαι καθόλου άγιος (ώστε να μπορώ να μιλήσω έγκυρα για τους αγίους), τολμώ να πω το εξής: Μερικοί Πατέρες, μέσα στο σύνολο των σπουδαίων συγγραμμάτων τους, υποστήριξαν και κάποιες διδασκαλίες που, κατά την ορθόδοξη θεολογία, είναι λάθος. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο άγιος Αυγουστίνος, όμως υπάρχουν και άλλα παραδείγματα, όπως οι Σύριοι άγιοι Πατέρες Αφραάτης και Ισαάκ, που υποστήριξαν ότι η κόλαση θα είναι προσωρινή (επειδή την εξέλαβαν ως τιμωρία από το Θεό και γνώριζαν ότι ο Θεός της αγάπης δε μπορεί να τιμωρεί κάποιους αιώνια) κ.ά. Έτσι οι άγιοι Πατέρες καλό είναι να διαβάζονται στα πλαίσια της συνολικής διδασκαλίας της Εκκλησίας και να μην απολυτοποιούνται οι απόψεις ενός ή δύο απ’ αυτούς. Κάτι το δεχόμαστε ως σωστό, όταν υποστηρίζεται από το σύνολο των αγίων της Εκκλησίας, έστω κι αν ένας δυο Πατέρες συμβεί να έχουν άλλη άποψη [ανάλυση του προβλήματος αυτού βλ. και στο βιβλίο του π. Σεραφείμ Ρόουζ (ενός, ας τολμήσω να πω, Αμερικανού σύγχρονου Πατέρα της Εκκλησίας) Η ψυχή μετά το θάνατο – Οι μεταθανάτιες εμπειρίες στο φως της Ορθόδοξης διδασκαλίας, εκδ. Μυριόβιβλος].


Μερικοί Πατέρες
Μπορούμε να αναφέρουμε πρόχειρα και από μνήμης μερικούς από τους εκατοντάδες Πατέρες της Εκκλησίας:
Αποστολικοί Πατέρες 1ου αι. (Κλήμης Ρώμης, Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, Πολύκαρπος Σμύρνης),
Απολογητές (2ος αι.): άγιος Ιουστίνος ο φιλόσοφος και μάρτυς, Αθηναγόρας ο Αθηναίος φιλόσοφος, Κοδράτος επίσκοπος Αθηνών, Θεόφιλος Αντιοχείας κ.ά.


Ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς

Επόμενοι Πατέρες: 2ος αι. Ειρηναίος της Λυών, 3ος αι. Διονύσιος Ρώμης, Διονύσιος Αλεξανδρείας, Κυπριανός Καρχηδόνας κ.ά., 4ος αι. Μ. Αθανάσιος, Μ. Βασίλειος, Γρηγόριος Θεολόγος, Γρηγόριος Νύσσης, Αμβρόσιος Μιλάνου, Μαρτίνος της Τουρ, 4ος-5ος αι. Ιωάννης ο Χρυσόστομος, κ.π.ά., 5ος αι. Ιερός Αυγουστίνος, Κύριλλος Αλεξανδρείας, 6ος αι. «Διονύσιος Αρεοπαγίτης», Λεόντιος ο Βυζάντιος, 7ος αι. Μάξιμος Ομολογητής, Ισαάκ ο Σύρος (συριακά), 8ος αι. Ιωάννης ο Δαμασκηνός, Βονιφάτιος της Γερμανίας, 9ος αι. Θεόδωρος ο Στουδίτης, Μ. Φώτιος … 15ος αι. Γρηγόριος Παλαμάς, 16ος αι. Μάρκος Ευγενικός κ.ά.


Ιδιαίτερες ομάδες Πατέρων
Μια ιδιαίτερη ομάδα Πατέρων της Εκκλησίας είναι εκείνοι που δεν άφησαν συγγράμματα, αλλά συνέβαλαν στη διατύπωση της ορθόδοξης θεολογίας με τη συμμετοχή τους σε τοπικές και, κυρίως, οικουμενικές συνόδους, όπως οι μεγάλοι άγιοι της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου Σπυρίδων και Νικόλαος. Γενικά οι Πατέρες των Οικουμενικών Συνόδων τιμώνται συλλήβδην ως άγιοι, αφού όχι με βάση πολιτικά συμφέροντα και αυτοκρατορικές οδηγίες, αλλά με το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος (που δέχτηκαν στην καθαρή καρδιά τους) διατύπωσαν τους όρους και τις διδασκαλίες των Συνόδων.
Υπάρχουν επίσης οι Νηπτικοί Πατέρες (δηλαδή δάσκαλοι της νήψης, της ορθόδοξης «ασκητικής επιστήμης» –αν και όλοι οι Πατέρες είναι και νηπτικοί): Μακάριος ο Αιγύπτιος (4ος αι.), Κασσιανός ο Ρωμαίος, Βενέδικτος της Νουρσίας, Διάδοχος της Φωτικής, Ιωάννης ο Σιναΐτης (Κλίμαξ, 6ος αι.), Συμεών Νέος Θεολόγος (10ος-11ος αι.), Γρηγόριος ο Σιναΐτης, Νικήτας Στηθάτος (11ος αι.), Νικόλαος Καβάσιλας, Νικηφόρος ο Μονάζων κ.λ.π. (βλ. τη μνημειώδη συλλογή Φιλοκαλία των ιερών νηπτικών, που συνέταξαν κατά την Τουρκοκρατία οι άγιοι Πατέρες Μακάριος Νοταράς και Νικόδημος ο Αγιορείτης και μετέφρασε στα ρώσικα ο Ρώσος Πατέρας άγιος Παΐσιος Βελιτσκόφσκυ).
Μια άλλη ιδιαίτερη ομάδα Πατέρων της Εκκλησίας είναι οι Υμνογράφοι Πατέρες: π.χ. οι άγιοι Ρωμανός ο Μελωδός (Χαιρετισμοί της Παναγίας κ.ά., κυρίως κοντάκια), Εφραίμ ο Σύρος (στα συριακά), Ανδρέας Κρήτης («Μέγας Κανών» κ.ά.), Ιω. Δαμασκηνός (κανόνας της νύχτας του Πάσχα κ.ά.), Κοσμάς ο Μελωδός (κανόνας των Χριστουγέννων κ.ά.), Ιωσήφ Υμνογράφος (αμέτρητοι κανόνες), Θεοφάνης και Θεόδωρος οι Γραπτοί (λέγονται έτσι γιατί τους σημάδεψαν το μέτωπο με πυρωμένο σίδερο κατά την Εικονομαχία), Θεόδωρος Στουδίτης, Κασσιανή η Υμνογράφος («Τροπάριο της Κασιανής» [δηλ. δοξαστικό Μ. Τρίτης], μέρος κανόνα Μ. Παρασκευής κ.ά.) κ.π.ά. Σύγχρονος υμνογράφος Πατέρας ήταν ο Αγιορείτης όσιος γέροντας Γεράσιμος από τη Μικρά ΑγίαΆννα (=Μικραγιαννανίτης).
Υπάρχουν επίσης οι Πατέρες της Ερήμου, που είναι ερημίτες και μοναχοί. Κάποιους τους έχουμε ήδη αναφέρει. Ας δούμε και μερικούς ακόμη. Ας σημειωθεί ότι οι περισσότεροι ήταν απλοί μοναχοί, χωρίς κανένα εκκλησιαστικό «αξίωμα», ούτε καν ιερείς. Επίσης πολλοί δεν άφησαν γραπτά κείμενα, αλλά η προφορική διδασκαλία τους –καθώς και ο βίος τους, που ήταν ίσως πιο σημαντικός κι από τα λόγια τους– καταγράφτηκε από άλλους Πατέρες σε συλλογικά έργα όπως το Λαυσαϊκόν του αγίου Παλλαδίου Ελενουπόλεως, το Λειμωνάριον του αγίου Ιωάννου Μόσχου, τα Αποφθέγματα Πατέρων κ.λ.π.
Αρχαίοι: Αντώνιος ο μέγας («καθηγητής της ερήμου»), Παχώμιος ο μέγας, Σισώης ο μέγας, Ποιμήν ο μέγας, Αρσένιος ο μέγας, Παμφούτιος, Νείλος, Δανιήλ της Σκήτης, Πιτηρούμ, Ζωσιμάς, Ιωάννης ο Πέρσης, Αμμώνιος, Ιωάννης ο Κολοβός, Θεόδωρος της Φέρμης, Αβραάμ ο Ίβηρας, Μωυσής ο Αιθίοπας «ο από ληστών» (πρώην ληστής), Σαρματάς, Παμβώ, Βιαρέ, Ονούφριος ο Αιγύπτιος, Πίωρ, Απφύ, Μάρκος ο Αθηναίος, Θεοδόσιος Κοινοβιάρχης κ.π.ά.


ο Γέροντας π.Κλεόπας Ελίε

Νεότεροι: Ρώσοι: Σέργιος του Ραντονέζ, Σεραφείμ του Σάρωφ («βρες την ειρήνη και χιλιάδες άνθρωποι θα ειρηνεύσουν μαζί σου»), Αγαπητός ο Ιαματικός, Αλέξανδρος του Σβιρ, Κύριλλος της Λευκής Λίμνης, Νικόδημος της Λίμνης Κόζα, Ιωάννης ο Πολύαθλος, Ιώβ του Ποτσάεφ, Νείλος Σόρσκυ, οι Γέροντες της Όπτινα (Ανατόλιος, Ιωσήφ, Αμβρόσιος, Μωυσής, Βαρσανούφιος, Νεκτάριος κ.ά.), Σεραφείμ της Βίριτσα κ.π.ά. (βλ. γι’ αυτούς έργα όπως το Πατερικόν των Σπηλαίων του Κιέβου, η Θηβαΐδα του Βορρά κ.ά.),
Άγιο Όρος: Σιλουανός και παπά Τύχων (Ρώσοι), Παΐσιος, Άνθιμος Αγιαννίτης, Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης, Ιωσήφ Ησυχαστής ή Σπηλαιώτης, ΕφραίμΚατουνακιώτης κ.ά., Δράμα: Γεώργιος Καρσλίδης, Κρήτη: Ευμένιος και Παρθένιος Κουδουμά (Ηράκλειο), Ιωακειμάκι Κουδουμά (από Ρούπες Μυλοποτάμου), Γεννάδιος Ρεθύμνης, Ευμένιος Ρουστίκων κ.π.ά., Ρουμανία: Κλεόπας Ελίε, Αρσένιος Μπόκας, Παΐσιος Ολάρου, Ιωάννης του Χοζεβά, Ενώχ ο Απλός (Άγιο Όρος) κ.λ.π.


Μητέρες της Εκκλησίας
Εκτός από τους Πατέρες, υπάρχουν και οι αγίες Μητέρες της Εκκλησίας, που εντάσσονται κυρίως στην τελευταία ομάδα, των διδασκάλων που δεν έγραψαν οι ίδιοι, αλλά ο βίος και τα λόγια τους καταγράφτηκαν και μας μεταφέρθηκαν από άλλους. Τέτοιες μεγάλες διδασκάλισσες της ορθοδοξίας, ανάμεσα σε εκατοντάδες, ήταν:
η αγία μεγαλομάρτυςΑικατερίνα, που, ενώ ήταν ήδη κρατούμενη για την πίστη της, έφερε στο χριστιανισμό 150 ειδωλολάτρες φιλοσόφους και 500 στρατιώτες με το διοικητή τους (όλοι αυτοί εκτελέστηκαν και είναι άγιοι της Εκκλησίας μας),
η αγία Μακρίνα, γιαγιά του Μ. Βασιλείου και του αγίου Γρηγορίου Νύσσης,
η εγγονή της, αγία Μακρίνα επίσης, η «θεολόγος, διδασκάλισσα και φιλόσοφος» (κατά τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης), που έπεισε τη μητέρα της, την αγία Εμμέλεια, να δώσει ίσα δικαιώματα στις υπηρέτριες και τις δούλες της και τελικά να τις απελευθερώσει,
η αγία Μαρία η Αιγυπτία (πλούσια κοπέλα, που ζούσε ως πόρνη για την ηδονή, όχι για τα χρήματα. Πηγαίνοντας να προσκυνήσει στα Ιεροσόλυμα, έκανε έρωτα με όλους τους άντρες που ταξίδευαν στο ίδιο πλοίο. Όταν όμως έφτασε εκεί, μια αόρατη δύναμη την εμπόδιζε να πλησιάσει τον Τίμιο Σταυρό –τότε έφυγε για τα βάθη της ερήμου, όπου και έζησε μέχρι που την ανακάλυψε από θεϊκό όραμα ο άγιος Ζωσιμάς, ο οποίος την κοινώνησε, και αργότερα, με τη βοήθεια ενός λιονταριού, την έθαψε),
η αγία Μελάνη, που, μαζί με τον άντρα της, σκόρπισε την περιουσία της απελευθερώνοντας αιχμαλώτους και κατέληξε πνευματική μητέρα της γυναικείας μοναστικής αδελφότητας, που είχε ιδρύσει στα Ιεροσόλυμα η πρώτη αγία Μελάνη, η γιαγιά της,
η αγία Ειρήνη του Χρυσοβαλάντου, που υψωνόταν στον αέρα όταν προσευχόταν και λύγιζαν τα κυπαρίσσια,
η αγία Ματρώνα η Χιοπολίτιδα, που έζησε στη Χίο το 15ο αιώνα και τέλεσε αμέτρητα θαύματα και εν ζωή και μετά την κοίμησή της,
οι επίσης μεγάλες ασκήτριες αγίες Συγκλητική, Αναστασία η πρώην πατρικία (έζησε σε μια σπηλιά που τη γνώριζε μόνον ο άγιος Δανιήλ της Σκήτης, τον 6ο αιώνα), Θεοκτίστη της Λέσβου, Σάρρα και Θεοδώρα, Γενεβιέβη του Παρισιού, Ούρσουλα της Γερμανίας, η αγία Γουλινδούχ η Περσίδα (Μαρία μετά τη βάφτισή της),
οι μεγάλες αγίες της φιλανθρωπίας Φιλοθέη η Αθηναία (1589) και Ελισάβετ η Μεγάλη Δούκισσα της Ρωσίας (1918), που δαπάνησαν όλη τους την περιουσία για την ίδρυση νοσοκομείων και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων και τελικά έδωσαν και το αίμα τους (η πρώτη θανατώθηκε από τους Τούρκους και η δεύτερη από τους κομμουνιστές),
οι αγίες της Ρωσίας Δωροθέα και Άννα του Κασίν, Παρασκευή του Πινέγκα, Αθανασία Λογκάτσεβα, οι διά Χριστόν σαλές αγίες Πελαγία Ιβάνοβνα, Ξένη της Πετρούπολης, κ.π.ά.
οι σύγχρονες αγίες Μητέρες Μεθοδία της Κιμώλου (1908), Πελαγία της Καλύμνου, Σοφία η «ασκήτισσα της Παναγιάς» (1974, Καστοριά), Ταρσώ η διά Χριστόν σαλή (Κερατέα Αττικής 1989), Γαβριηλία Παπαγιάννη (1993) κ.π.ά.