(Κι ας είναι όλα τα καλά του μεγάλου Θεού και Σωτήρα μας Ιησού Χριστού μαζί με όλους σας)
Η μεγάλη ευχή προς το Θεό Πατέρα, η ευχή
της αναφοράς, που άρχισε με το «Άξιον και δίκαιον…», έφτασε
τώρα προς το τέλος. Η θεία Λειτουργία και η αγία Γραφή δεν
έχουν τέλος και δεν εξαντλούνται ποτέ. Γι’ αυτό κανένας δεν
μπορεί να πει πως, ερμηνεύοντας τη θεία Λειτουργία, είπε
τάχα την τελευταία λέξη. Κάνει ο καθένας μας ό,τι μπορεί
μπροστά στο μεγάλο χρέος που έχομε να οικοδομήσουμε την
Εκκλησία και να οικοδομηθούμε.
*
Είναι πολύ στοργικό το ενδιαφέρον της
Εκκλησίας στο σημείο αυτό της θείας Λειτουργίας. Μπροστά στο
σώμα και το αίμα του Κυρίου, που είναι επάνω στην αγία
Τράπεζα, η ιερή σύναξη θέλει να τους θυμηθεί όλους και να
μην ξεχάσει κανέναν. Μέσα στη γενική πρόσκληση των προσώπων
με τα ονόματά τους, ο λειτουργός ξεχώρισε το πρόσωπο και το
όνομα του επισκόπου, μα του μένει η έγνοια πως ακόμα θα
ξέχασε πολλούς. Γι’ αυτό προσθέτει· «Και ων έκαστος κατά
διάνοιαν έχει και πάντων και πασών»· θυμήσου, Κύριε, μαζί με
όλους που μνημονέψαμε κι όσους ακόμα ο καθένας έχει στο νου
του.
Εδώ ο κάθε πιστός μ’ έναν πιο ζωντανό
τρόπο συμμετέχει και λειτουργεί μαζί με τον ιερέα· θυμάται
όλους τους δικούς του και ψιθυρίζει τα ονόματά τους. Στη
Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου υπάρχουν ακόμα στην ευχή
αυτά τα πολύ ζεστά και φιλάνθρωπο λόγια· «Και ων ημείς ουκ
εμνημονεύσαμεν δι’ άγνοιαν ή λήθην ή πλήθος ονομάτων, αυτός
μνημόνευσαν, ο Θεός, ο ειδώς εκάστου την ηλικίαν και την
προσηγορίαν, ο ειδώς εκάστου εκ κοιλίας μητρός αυτού». Τόση
στοργή και τόση αγάπη μόνο η Εκκλησία έχει για τους
ανθρώπους, όταν μπροστά στο σώμα και το αίμα του Χριστού ο
λειτουργός συνεχίζει και ικετεύει· «Αυτός τοις πάσι τα πάντα
γενού, ο ειδώς εκάστου και το αίτημα αυτού, οίκον και την
χρείαν αυτού».
Στη Λειτουργία του αγίου Χρυσοστόμου,
την οποία ερμηνεύουμε, σε τρεις προτάσεις και σε χαμηλότερο
τόνο της φωνής, ο λειτουργός μνημονεύει ακόμα και παρακαλεί.
Πρώτα για την πόλη και για τους πιστούς που μένουν σ’ αυτήν.
«Μνήσθητι, Κύριε, της πόλεως, εν η· παροικούμεν και πάσης
πόλεως και χώρας και των πίστει οικούντων εν αυταίς». Έπειτα
για όσους βρίσκονται σε ειδικές συνθήκες του βίου.
«Μνήσθητι, Κύριε, πλεόντων, οδοιπορούντων, νοσούντων,
καμνόντων, αιχμαλώτων και της σωτηρίας αυτών». Τελευταία για
όσους υπηρετούν στην Εκκλησία και για εκείνους που
φροντίζουν για τους ενδεείς και φτωχούς. «Μνήσθητι, Κύριε,
των χαρποφορούντων και καλλιεργούντων εν ταις αγίαις σου
Εκκλησίαις και των μεμνημένων των πενήτων». Τελευταία
κλείνει το λόγο με μια γενική δέηση, που αφορά σε όλη τη
σύναξη· «και επί πάντας ημάς τα ελέη σου εξαπόστειλον». Τις
ίδιες λέξεις και τις ίδιες δεήσεις τις ακούσαμε και στα
Ειρηνικά και στην Εκτενή ικεσία, το ίδιο θέμα, σαν μέσα σε
μια μουσική σύνθεση, που έρχεται και ξανάρχεται ως το τέλος·
στην αρχή σε προεξαγγελτικές εκφωνήσεις και τώρα σε θερμή
δέηση και ικεσία μπροστά στο σώμα και το αίμα του Κυρίου.
Η μεγάλη ευχή της αναφοράς όπως όλες οι
ευχές, καταλήγει σε δοξολογική εκφώνηση. Μεγαλόφωνα ο
λειτουργός ιερέας λέει· «Και δες ημίν εν ενί στόμιτι και μιά
καρδία δοξάζειν και ανυμνείν το πάντιμον και μεγαλοπρεπές
Όνομά σου, του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος,
νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων»· και δώσε μας μ’
ένα στόμα και με μια καρδιά να δοξάζουμε και να ανυμνούμε το
ολοτίμητο και μεγαλόπρεπο όνομά σου, του Πατέρα και του Υιού
και του Αγίου Πνεύματος, και τώρα και πάντα και στους
ατελεύτητους αιώνες. Όλα καταλήγουν εδώ στην ενότητα της
Εκκλησίας, στην ορθή πίστη και το κοινό φρόνημα των
ανθρώπων, για να δοξάζεται έτσι και να υμνείται το
υπερύμνητο όνομα της Αγίας Τριάδος.
*
Ο λαός επισφραγίζει την εκφώνηση του
λειτουργού με το «Αμήν», που πάντα θέλει να πει πως είμαστε
όλοι σύμφωνοι και επιβεβαιώναμε τα λόγια του ιερέα. Εκείνος
τότε στρέφεται προς εμάς και παρουσιάζεται στην ωραία πύλη.
Είναι η πρώτη φορά που τον βλέπουμε κατά πρόσωπο, μετά από
το «Ευχαριστήσωμεν τω Κυρίω». Το πρόσωπό του πρέπει να μας
φαίνεται, σαν που έβλεπαν οι Ισραηλίτες το πρόσωπο του
Μωϋσή, όταν κατέβηκε από το βουνό. Ύστερα απ’ όσα έγιναν
μέσα στην Εκκλησία, επάνω στην αγία Τράπεζα και στη σύναξη
των πιστών, και τα τίμια δώρα και οι άνθρωποι «υπέστησαν την
ευπρεπεστάτην αλλοίωσιν», την ωραιότατη μεταβολή που φέρνει
όπου αγγίξει τό Άγιο Πνεύμα. Φωτισμένος λοιπόν και λάμποντας
μέσα στο άκτιστο φώς της θείας μεταμόρφωσης, ο λειτουργός
ιερέας σηκώνει το χέρι του και ευλογεί· είναι το ίδιο χέρι
που πριν λίγο ευλόγησε τα τίμια δώρα επάνω στην αγία
Τράπεζα· «Και έσται τα ελέη του μεγάλου Θεού και Σωτήρος
ημών Ιησού Χριστού μετά πάντων υμών».
Όλη η μεγάλη ευχή της αναφοράς
απευθύνεται προς το Θεό Πατέρα, και να τώρα στο τέλος η
ευλογία προς το λαό γίνεται από το λειτουργό «εν ονόματι»
του Υιού. Αυτό δεν είναι χωρίς σημασία και δεν πρέπει να το
περάσουμε απαρατήρητο. Όλες οι δεήσεις μετά τον καθαγιασμό
έγιναν, καθώς γράφει ο Καβάσιλας, «μετά χρηστής και βεβαίας
ελπίδος», με την καλή και βέβαιη ελπίδα πως θα τις δεχθεί ο
Θεός. Όταν έγινε η θυσία, βλέποντας να είναι εμπρός του το
ενέχυρο της θείας φιλανθρωπίας, δηλαδή ο αμνός του Θεού,
αφού πια πήρε τον μεσίτη κι έχει μαζί του τον παράκλητο, ο
ιερέας κάνει γνωστά στο Θεό τα αιτήματα της Εκκλησίας. Ο
Χριστός είναι ο μεσίτης, εκείνος που με τη θυσία του άνοιξε
το δρόμο που μας φέρνει στο Θεό. Όλα τα καλά της σωτηρίας,
που πηγάζουν από τη θυσία του Ιησού Χριστού, αυτά λοιπόν
εύχεται ο λειτουργός ιερέας στην ιερή σύναξη της Εκκλησίας,
στο τέλος τώρα της μεγάλης ευχής της αναφοράς.
Στην ευλογία και την ευχή του λειτουργού
ο λαός απαντά με το γνωστό «Και μετά του πνεύματός σου» ή με
το «Αμήν» ή με την ίδια λέξη της ευλογίας· «Έσται και έσται
εις αιώνας αιώνων», είθε να είναι και θα είναι για πάντα. Θα
θέλαμε άλλη μια φορά να μιλήσουμε για το περιεχόμενο των
λειτουργικών διαλόγων. Δεν είναι απλώς σχήματα δραματικής
πλοκής στη συνέχεια της θείας Λειτουργίας, αλλά
τελετουργικοί διάλογοι με ιερό και πραγματικό περιεχόμενο·
λόγος «ζων και ενεργής», καθώς γράφει ο Απόστολος για το
λόγο του Θεού. Γι’ αυτό, χωρίς να είναι αυτός ο σκοπός μας,
επιμένουμε στην πιστή και ευπρεπή εκτέλεση αυτών των
διαλόγων. Ενδιαφέρει κυρίως ο τρόπος με τον οποίο
αποκρίνονται στον ιερέα οι ψάλτες· όχι αδιάφορα και ψυχρά
και πολλές φορές καθόλου, αλλά πάντα με τρόπο, που να
φανερώνει τη ζωντανή συμμετοχή του λαού στα τελούμενα.
*
Όπως προσπαθήσαμε να δείξουμε κι όπως
είδαμε ως τώρα, η θεία Λειτουργία τελετουργικά χωρίζεται σε
διάφορα μέρη. Πρώτα τα Αντίφωνα, έπειτα η Μικρή Είσοδος,
υστέρα τα Αναγνώσματα και πιο έπειτα η Μεγάλη Είσοδος. Όλα
αυτά με μία λέξη μπορούμε να τα ονομάσουμε προαναφορά, και
είναι το πρώτο μεγάλο μέρος της θείας Λειτουργίας. Το
δεύτερο μέρος, που είναι η αναφορά, αρχίζει από το «Άξιον
και δίκαιον…» και φτάνει ως το τέλος. Η τελετουργία βέβαια
της θείας Λειτουργίας είναι όλη μία συνέχεια, και μόνο
τεχνικά την χωρίζουμε σε διάφορες ενότητες, για λόγους που
μας βοηθούν και μας ευκολύνουν στην εξήγηση. Ωστόσο,
τελειώνοντας σήμερα τήν ευχή της αναφοράς, κλίνουμε με την
τελευταία εκφώνηση της ευχής και την ευλογία του λειτουργού·
«Και έσται τα ελέη του μεγάλου Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού
Χριστού μετά πάντων ημών». Αμήν.
(Επισκ. +Διονυσίου Λ. Ψαριανού, Μητροπ.
Σερβίων και Κοζάνης, «Η Θεία Λειτουργία», εκδ. Αποστ.
Διακονία, σ. 361-368)